www.weyerman.nl

zondag 16 mei 2021 – Dankzij Google Alerts en diverse tipgevers komen er iedere week nogal wat websites voorbij met opmerkelijke berichten over de lange 18e eeuw. De oogst van deze week is zoals altijd een allegaartje en gaat vergezeld van een portret van een 18e-eeuwer. Vorige week was het horlogemaker en tekenaar Willem Writs (†1786), gevestigd in de Vijzelstraat te Amsterdam. De instrumenten die hij voor het gebouw van Felix Meritis uitvond, werden na zijn dood aan de UvA vermaakt. Deze keer is het opnieuw een horlogemaker, een Rotterdammer, en oprichter van het Bataafsch Genootschap der Proefondervindelijke Wijsbegeerte.

Bronnen voor het derde deel van De historie des pausdoms 7 – Aan de lezer

donderdag 13 mei 2021 – Het voorwerk van deel 3 van De historie des pausdoms (1728) bestaat uit twee delen: een ‘Opdracht’ en een ‘Aan de lezer’.^[1] Net als de titel van de opdracht (zie Voetnoot 197) is ook die van het tweede deel van het voorwerk opmerkelijk. Weyerman schrijft namelijk ‘Aan den partydigen leezer’. 

Normaal gesproken staat er ‘aan den onpartydigen leezer’, maar Weyerman richt zich in het bijzonder tot zijn opponenten.^[2] Priesters, maar ook gereformeerde geloofsgenoten hadden zich namelijk enorm geërgerd aan de wijze waarop Weyerman zich in de eerste twee delen uit 1725 had uitgelaten over medechristenen.

Vaninus, een ‘Atheïstische Pest’

dinsdag 11 mei 2021 – Weyerman haalt in zijn publicaties meermalen uit naar ongodisten en atheïsten. Een van de denkers voor wie hij geen goed woord over had, was Vaninus. Lucilio Vanini (of Vaninus, 1585-1619), die zichzelf ook wel Giulio Cesare Vanini noemde, kwam door zijn denkbeelden met de katholieke kerk in botsing. Hij probeerde in meerdere landen een bestaan op te bouwen als denker en leraar, maar werd uiteindelijk in Toulouse ter dood veroordeeld en terechtgesteld.

Al in de Rotterdamsche Hermes noemt Weyerman Vaninus in één adem met onder anderen Koerbach en Toland.^[1] In Den Ontleeder der Gebreeken zijn ‘Toland, Vanyn en Pomponaat’ volgens Weyerman ‘de drie Patriarchen des Duivels’, en in Den Echo des Weerelds worden Vaninus en Toland aangeduid als ‘Atheïstische Pesten’. ^[2]  

zondag 9 mei 2021 – Dankzij Google Alerts en diverse tipgevers komen er iedere week nogal wat websites voorbij met opmerkelijke berichten over de lange 18e eeuw. De oogst van deze week is zoals altijd een allegaartje en gaat vergezeld van een portret van een 18e-eeuwer. Vorige week was het Pieter Langendijk, een van de bekendste toneelschrijvers die Nederland ooit heeft gekend. Deze keer is het een Amsterdamse tekenaar, plaatetser en horlogemaker. Hij is de geschiedenis in gegaan als een van de oprichters van Felix Meritis.

Alpi, zijn leeuw en andere exoten

dinsdag 4 mei 2021 – In het laatste hoofdstuk van De leeuw van Alpi. Handel en wandel van een beestenman karakteriseert Arie van den Berg zijn boek als de biografie van een schaduw.

Zijn hoofdpersoon Antonie Alpi reist in de laatste decennia van de achttiende eeuw en de eerste anderhalve  van de negentiende van stad tot stad, hij laat er (tegen betaling uiteraard) bijzondere dieren zien. Het begin van het werkzame leven van Alpi is echter in duisternis gehuld. Na 1814 lost Alpi op. Het leven van Alpi roept zo meer vragen op dan dat het antwoorden oplevert.

Met omtrekkende bewegingen benadert Van den Berg zijn held. In de eerste bladzijden, wanneer hij beschrijft hoe Alpi in november 1783 met een drietal rendieren in de richting van Duitsland vaart, neemt hij zijn toevlucht tot fictie. Maar op bladzijde 13 al neemt hij afscheid van de fictie en gebruikt hij een veelvoud aan bronnen om het lot van de rendieren te schetsen en de levensgang van Alpi te volgen.

zondag 2 mei 2021 – Dankzij Google Alerts en diverse tipgevers komen er iedere week nogal wat websites voorbij met opmerkelijke berichten over de lange 18e eeuw. De oogst van deze week is zoals altijd een allegaartje en gaat vergezeld van een portret van een 18e-eeuwer. Vorige week was het Pieter Paulus, die als één van de weinigen in staat werd geacht om de onderlinge tegenstellingen bij de patriotten te overbruggen. Hij werd in 1796 vrijwel unaniem gekozen tot eerste voorzitter van de nieuwe Nationale Vergadering. Deze keer is het de bekendste Nederlandse toneelschrijver uit de 18e eeuw, wiens borstbeeld te bewonderen is aan de gevel van de Vlaamse Schouwburg in Brussel.

Hoe houd je de aandacht van je gehoor (of van je lezer) vast?

dinsdag 27 april 2021 – Weyerman wist hoe hij zijn lezers moest boeien. In Den Ontleeder der Gebreeken van 31 juli 1724 geeft hij ons een kijkje in zijn keuken.[1] Ifis (zijn vriendin Adriana de Visser) had hem verweten dat hij zijn lezers sprookjes, fabels en beuzelarijen voorzette. Weyerman is daar heel pragmatisch in:

Zeer zelden zal een Man luisteren naar de tong der Wysheid van een Wysgeer, […] want den Mensch is eerder te geneezen door de schielyke verrassing van een Sprookje of Fabel, als door een Vermaaning die recht uit is, of door de gezonde Reden […]

En Weyerman heeft meteen ook een passend voorbeeld bij de hand. Hij vertelt een fabel over iemand die een fabel vertelt:

Demades was een groot Redenvoerder, en zyn vertoogen waren doorgaans over groote zaaken […] Die Demades eenmaal ziende, dat de aandacht van zyn Toehoorders begon te verflaauwen, […] glipte aanstonds uit zyn Text in een uitweiding. Ceres, (sprak hy) een Zwaluw en een Paling reisde eenmaal t’zaamen […] en zy reisden zo verre, tot dat zy kwamen by een overgroote Rivier, de Zwaluw […] vloog ‘er over, en de Paling […] zwom ‘er over dat het schuimde; en aldaar zweeg hy stil. Wel (vroeg Mejuffer Sprookjes-graag) en waar bleef de Godinne Ceres? Die Godinne (repliceerde hy) was vreeselyk gestoort, dat de meeste Menschen doof zyn voor een verheeve stof, en dat zy rekhalzen naar bagatellen.

zondag 25 april 2021 – Dankzij Google Alerts en diverse tipgevers komen er iedere week nogal wat websites voorbij met opmerkelijke berichten over de lange 18e eeuw. De oogst van deze week is zoals altijd een allegaartje en gaat vergezeld van een portret van een 18e-eeuwer. Vorige week was het de de Vlissingse geneeskundige David Henry Gallandat (1732-1782), een goede bekende van Betje Bekker. Deze keer is het weer een Zeeuw, althans van geboorte. Hij groeide uit tot een van de ideologen van de patriottenbeweging, en wordt beschouwd als de grondlegger van de Nederlandse democratie. Hij ligt begraven op Ter Navolging, in Scheveningen.

De bende van Cartouche in Milaan

donderdag 22 april 2021 – In aflevering 43 van de tweede jaargang van Den Amsterdamschen Hermes becommentarieert Weyerman enkele berichten uit de krant. Een daarvan wil ik nader bekijken en bespreken.

Den Amsterdamschen Hermes, dl. 2, afl. 43, 20 juli 1723, p. 343.
Milaan. Men heeft alhier bericht gekreegen, dat zeer veel Gaauwdieven van de Societeyt van Cartouche na Italien afzakken, weshalven men order gegeeven heeft, om dat gespuis, zo veel als ’t doenlyk is, van onzen bodem te houden.
Had Milaan die voorzorg genomen, ten opzigt van Lojolas Schallebyters, en Norbertus Vlindertjes, die aldaar zo weelig voortspruiten, als heulzaad, en die niet te ontwortelen zyn dan door een Aardbêving, Italien zou haar konnen beroemen van een Paralel te zyn aan ’t Lust-paleis van Eden. Hermes, was voorneemens om zig hier over uit te breiden, maar, in steé van zyn eigen gedachten, zal hy zyn Leezers beschenken, met het onvervalscht Conterfytsel dat † Clemangis een roomsch Katoliek heeft afgeschetst, na zyn gewyde Tydgenooten. 
Zo ’er een Kaerel is, die te lui is om te gaapen, die belust is om te wandelen in de Roose-laan der wellust, en die het brood der Luiaards wil eeten, laat die een haire Krans opzetten, en zig by zyn Medepaapen, die vry erger leeven dan Epikureers, vervoegen. Laat hy die fyne Palingen vergezelschappen, die Slampampers, die gelyk als een troep optrekkende Studenten, kroeg uit, kroeg in, loopen zwarmen; laat hy met die Medepaapen, heulen, die, wanneer zy vol en dol zyn, als een Gespan van Moffen, die Broederschap hebben gezoopen, al de H. vervloekken uit den Lovenschen Almanak; die, gelyk als Panharingen, hunne licghaamen fruiten, in den Olie der Onkuisheid, en zo voorts.
† Si quis desidiosus est, si quis a labore abhorrens……
Clemangis de corrupto Ecclesiæ statu.

Weyerman begint met het aanhalen van een krantenbericht dat te lezen staat in de ’s Gravenhaegse Courant van 9 juli 1723. Jac Fuchs reisde tussen twee lockdowns naar Den Haag en maakte in het Gemeentearchief een foto van deze krantenaflevering. Daarin staat het volgende te lezen:

Virtuoze voorzaten van Willie Wortel

dinsdag 20 april 2021 – Nog nooit van gehoord, de Eckhardts en de uitvinding van het hellend scheprad, en hoe onterecht is dat. Wat een bijzondere familie, waar Karel Davids een vlotte en aanstekelijke monografie over geschreven heeft: De Eckhardts. Een uitvindersfamilie in Nederland en Engeland. Een overtuigender pleidooi voor een eervolle plaats in de wetenschapsgeschiedenis is eigenlijk niet te geven. In de laatste bladzijden van zijn studie kiest Karel Davids haast voor een activistische toon. Geweldig! Overtuigende geestdrift!

De belangrijkste leden van de familie Eckhardt zijn vader George Frederik en diens zonen Antoine George en Frans Frederik en zij waren compulsieve uitvinders. In een lijst van Eckhardts uitvindingen passeert de teller de veertig. Voor de meeste uitvindingen zochten vader en zonen octrooien, soms bij de Staten van Holland, maar veel vaker bij de Engelse Kroon en later nog bij Napoleon en Willem I.

Net zo gemakkelijk waren zij werkzaam in Holland als in Engeland. Soms was het politieke en economische klimaat in het ene land gunstiger dan in het andere land en met een zeker gemak gedroegen de Eckhardts zich als burgers van twee landen.