www.weyerman.nl

De Brabantse boer in 1792 verdedigd 

dinsdag 30 mei 2023 – Een kritische reactie op het vertoog van Jacob Eduard de Witte, ‘over den staat des landmans, in de Majorye van ’s Bosch’, liet niet lang op zich wachten. Zijn ‘afkeerige schetz van den boer’, te vinden in het eerste deel van diens Dichtkundige en prozaische mengelschriften (1791), wekte grote ergernis en vormde de aanleiding voor een bijzonder tegengeschrift: Als u een ezel schopt, wie zal uw rechter zyn? Of De eer van STAATS-BRABANDS ingezétenen in het gemeen, en die der PRIESTERS in het Byzonder, VERDEDIGT: Tegens den Blaam, vervat in een stukje geplaatst in de Dichtkundige en Prozaïsche Mengelschriften, van JACOB EDUARD DE WITTE JUN:. 

Volgens de gegevens van de STCN is van dit pamflet, in Grave in het begin van 1792 uitgegeven door stadsdrukker J.A. Krieger, slechts één exemplaar in openbare verzamelingen te vinden. Ooit behoorde dat ene exemplaar tot de collectie van het Provinciaal Genootschap in Den Bosch, nu maakt het deel uit van de Brabant-collectie van de Tilburgse universiteit. Twee keer bezocht ik vorige week Tilburg en twee keer werd ik er vorstelijk ontvangen.

Als u een ezel schopt is een bijzondere tekst. De identiteit van de auteur is onbekend. In de secundaire literatuur over De Witte wordt er van het pamfletje geen melding gemaakt; ook in het prachtige boek Rituele repertoires. Volkscultuur in oostelijk Noord-Brabant 1559-1853 (1994) van Gerard Rooijakkers over Brabantse volkscultuur wordt er geen gebruik van gemaakt. Dat is jammer. Zelden zag ik een dergelijke ‘afdaling’ in het Brabantse boerenleven uit de achttiende eeuw.

dinsdag 9 mei 2023 – In 1791 gooide Jacob Eduard de Witte Junior de knuppel in een Brabants hoenderhok. In het eerste deel van zijn Dichtkundige en Prozaische Mengelschriften nam hij een ‘Vertoog’ op, ‘over den staat des Landmans in de Majorije van ’s Bosch’.

Het ‘Vertoog’ telde zes bladzijden. In zijn ‘Voorbericht’ noemde hij als zijn woonplaats ‘Heesch, in de Majorye van ’s Bosch’. Dat gaf hem blijkbaar recht van spreken en oordelen over de boeren in de ‘Majorije’. Uitgevers van de Mengelschriften waren C.A. Vieweg (’s-Hertogenbosch) en J. Meyer (Rotterdam).

Internationale studiedag Vrijmetselarij Museum Den Haag

maandag 1 mei 2023 – De vrijmetselarij is een van de oudste sociale netwerken ter wereld. Ze is actief in Nederland sinds 1721 en kenmerkt zich door een bijzondere rituele traditie. Het inwijdingsgenootschap heeft in drie eeuwen een indrukwekkend cultureel erfgoed voortgebracht.

Door een bewust gekozen verzamelbeleid kreeg dit al in het midden van de 19de eeuw, onder bewind van Grootmeester prins Frederik (1797-1881), een museale functie en groeide vervolgens uit tot een erfgoedcollectie van (inter)nationaal belang.

Het huidige Vrijmetselarij Museum omvat drie onlosmakelijk met elkaar verbonden delen: een historisch archief, wetenschappelijke bibliotheek en museale objectencollectie. Het belang van de collectie reikt veel verder dan alleen de geschiedenis van de vrijmetselarij: ze documenteert de sociale, politieke en culturele geschiedenis van Nederland en haar internationale betrekkingen. Van westerse expansiegeschiedenis tot vrouwenemancipatie, en van kunstgeschiedenis tot genderstudies, voor alle vakgebieden binnen de Geesteswetenschappen is de collectie een goudmijn.

Het Vrijmetselarij Museum is daarom wereldberoemd onder academische onderzoekers, al is ze juist bij het grote publiek in eigen land iets minder bekend. Reden om dit best bewaarde ‘geheim’ van Den Haag eens flink in de schijnwerpers te zetten met een internationaal symposium op 25 mei 2023.

Dorpelingen en boeren volgens E.J.B. Schonck

zaterdag 29 april 2023 – In het eerste deel van de Fabelen en vertelsels (1779) van E.J.B. Schonck staat het gedicht ‘De oude dwaling’. Zoals vaak bij de lectuur van literaire teksten het geval is, zocht en vond dit gedicht tijdens en na lezing verbindingen met andere teksten en met verleden en heden.

In 1779, toen de bundel uitkwam, was Schonck rector ‘der Latynsche Schoolen te Gorinchem’ en ‘Mede-lid van het Leijdsche Genootschap Kunst wordt door arbeid verkreegen’. Titelpagina en horatiaans motto wijzen de lezer in de richting van satire en zelfkennis. Het motto luidt ‘Mutate nomine, de te Fabula narratur’, een motto dat een eeuw eerder met een zekere graagte door lichtmisromans als Het Kind van weelde en D’Openhertige juffrouw gebruikt werd: wat in deze romans beschreven werd, kon over de lezer gaan! De ander ben jij!

Het gedicht beslaat in de bundel twee bladzijden:

zondag 16 april 2023 – Van 28 april tot 1 november a.s. is in het Betje Wolff Museum, in de oude, voormalige pastorie aan Middenweg 178 in Middenbeemster, de tentoonstelling te bezichtigen over ‘Goed en beddengoed‘.

De tentoonstelling wordt geopend door Leontine Kuijvenhoven-Groeneweg (bekend van de column A la Mode in de MedJCW). Houd de website van het museum in de gaten voor meer informatie!

¶ Info: website museum
geopend di t/m vr, 11.00-17.00 uur; za/zo, 14.00-17.00 uur

En zijn negentiende-eeuwse factchecker

maandag 20 maart 2023 – Vorige week kwam ik een boekje tegen waarvan ik nog nooit had gehoord: De legenden betreffende dns. Petrus Santvoort, theol. dr., predikant te Middelburg van 1700-1703, geschreven door J.G. Frederiks.^[1] Het boekje is een overdruk van een feuilleton uit de Middelburgsche Courant en telt 31 pagina’s.^[2] Frederiks (1828-1896) kennen we als medeauteur van het Biographisch woordenboek der Noord- en Zuidnederlandsche letterkunde [ca. 1890].^[3]

In 2004 publiceerde ik een artikel over Petrus Santvoort, waarvoor ik gebruik maakte van gegevens uit onder andere het werk van Weyerman en twee artikelen van N.C. Kist uit 1842.^[4] De publicatie van ‘factchecker’ Frederiks is mij toen ontgaan.

Trouwbelofte Maria van der Mast – Petrus Santvoort was een dominee in ’t Woudt, bij Delft, bij wie Weyerman na beëindiging van de Latijnse school enige tijd in diverse vakken lessen volgde. De familie Weyerman en Santvoort kenden elkaar, want beide families hebben in Breda gewoond.

Voor de komst van Weyerman naar ’t Woudt speelde daar een vervelende kwestie. Petrus Santvoort had namelijk een trouwbelofte gedaan aan Maria van der Mast, een rijke vrouw uit Delft, maar na enige tijd zag hij toch van dit huwelijk af. Van der Mast was zwaar beledigd en diende in april 1684 een klacht in bij de Classis van Delft en Delfland en eiste dat de dominee geschorst zou worden. 

maandag 6 maart 2023 – De Stichting vierde vorig jaar haar 45^e levensjaar en in dat jaar vond een langzame terugkeer plaats naar min of meer normale omstandigheden. In het begin van het jaar kon de grondvergadering, in tegenstelling tot het jaar ervoor, wel plaats vinden, zij het via Zoom. Dat had tal van nadelen, maar groot voordeel was dat het voor onze ‘Amerikanische Freund’ Ton Broos gemakkelijk was om erbij te zijn, nog groter voordeel was dat het doorging. Drie prachtige lezingen: de romanist Paul Smith sprak over de Weyerman-vertalingen van het werk van La Fontaine, Renée Vulto verzorgde de Hanou-lezing en besprak revolutionaire liederen en Jan Bruggeman zag verbindingen tussen het populaire en onsmakelijke verhaal Poep van Manon Uphoff en een verhaal van Weyerman. Na deze Zoombijeenkomst moest iedere Campist solistisch aan de borrel.

maandag 6 februari 2023 – Mooi klein koket boekje: Ik zoek geluk in druk te vinden. Verhalen van een boekenjutter. Uitgegeven door Walburg Pers en voor € 14,99 te koop in de betere boekhandel. De ‘boekenjutter’ van dienst is Garrelt Verhoeven, sinds enige jaren conservator bij de afdeling Bijzondere Collecties van de Universitaire Bibliotheken Leiden.

Het rijk geïllustreerde boekje, gebonden en 144 blzz. groot, vertelt twaalf verhalen over bijzondere vondsten, door hem bij zijn gestruin ‘langs de antiquarische vloedlijn’ gejut.

De belangstelling van ‘Sil’ Verhoeven is groot en van zijn vondsten maakt hij verhalen. Op tal van plaatsen deed hij zijn ontdekkingen. Sommige van die boekjes voegde hij toe aan zijn particuliere collectie, andere boekjes belandden in de collecties van het Allard Pierson, waar hij gedurende enkele jaren werkzaam was, of die van Leiden. Bij die ‘overdrachten’ naar de bibliotheken van zijn werkgevers vroeg ik – ordinair, ik geef het toe – me af of Verhoeven schonk of verkocht.

dinsdag 31 januari 2023 – In 1763 was Weyerman ruim vijftien jaar dood en niet opgewassen tegen de fabeltjes die over hem verteld werden. Dat jaar publiceerde Franciscus Lievens Kersteman het vervolg (‘Aanhangsel’) op zijn zo succesvolle biografie van Weyerman. In 1756 was die biografie onder de titel Zeldzaame Levens-gevallen van J.C. Wyerman uitgebracht. Op de titelpagina van de uitgave uit 1756 en het vervolg uit 1763 ontbrak de naam van de auteur, maar in kleine kring was duidelijk dat Kersteman deze teksten op zijn geweten had. Hij maakte er ook geen geheim van: in het ‘Aanhangsel’ erkent hij volmondig de schrijver te zijn van De Bredasche Heldinne. In 1757 somde hij, man in nood, voor het Hof Holland op wat hij zoal geschreven had, deels uitgegeven en deels nog niet. Op dat lijstje bekleedt De Bredasche Heldinne fier de eerste positie, eerbiedig gevolgd door ‘Leevensgevallen van Campo Wijerman’ en tegen het einde, heel verrassend, ‘Historie van Lijs Sint Mourel moeder van Campo Wijerman’. Het ‘Aanhangsel’ bestond dus al in 1757 en wachtte geduldig op uitgave.

Wie de editie leest die Rietje van Vliet in 1991 van Kerstemans Weyermanbio plus vervolg ‘Aanhangsel’  bezorgde en die naast andere door Kersteman opgeëiste titels legt, stuit op bijzondere overeenkomsten. Wat me frappeerde, waren de vele voetnoten in de Weyermanbiografie, waarvan er vele verwijzen naar zegslieden en andere al dan niet betrouwbare bronnen. Het proza stond onder verdenking van leugenachtigheid – en de auteur van dit proza in het bijzonder – en er moest dus wel bij herhaling op het aambeeld van de waarachtigheid gehamerd worden. Wie steeds maar weer beweert dat alles wat hij zegt, ‘echt waar’ is, zaait juist twijfel: een paradox die aan Kersteman niet besteed was.

Een nieuwe Jacob Campo Weyerman

zondag 15 januari 2023 – Tegen het einde van 2022 verraste de post de leden van de Stichting JCW met een aangenaam present: bij gelegenheid van het 45-jarig bestaan verscheen een geannoteerde editie van Den wandelende Jood. Voor de inleiding en de verklarende noten zorgde de Bredase campist Frans Wetzels. Het is een zeer verzorgd uitgegeven en rijk geïllustreerd boekje en een sieraad voor het Weyermanplankje in de boekenkast.

Het gaat hier om een uitgave van een (deel van) een handschrift uit de collectie van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde. Die collectie herbergt heel wat onbekende schatten. Een bekende schat is een band met handschriften van Jacob Campo Weyerman. Daarin zitten drie blijspelen – in 1979 naar het handschrift uitgegeven door André Hanou – en een vijftigtal bladzijden getiteld Den wandelende Jood.  

Hanou had die bladzijden ook al eens in getranscribeerde vorm opgenomen in de Mededelingen, maar nu ligt er een editie die ‘van fouten gezuiverd’ is en van verklarende aantekeningen voorzien. Voorts zijn de ontleningen getraceerd en het is moeilijk om hier niet de hulpvaardige hand te zien van de befaamde voetnotenfirma Bruggeman & Fuchs.