www.weyerman.nl

vrijdag 26 februari 2021 – De werkgroep De Moderne Tijd organiseert in december van dit jaar een congres over de vraag hoe het sleutelbegrip ‘veerkracht’ tot uiting kwam in de periode 1780-1940. De werkgroep sluit daarmee direct aan bij de corona-pandemie, die immers om individuele en collectieve ‘veerkracht’ vraagt.  

De werkgroep onderkent een tiental aspecten, waaronder economie, wetenschappelijke kennis en verbeelding in literatuur, muziek en schilderkunst. Ook de ‘veerkracht’ van politieke systemen komt uiteraard aan de orde. Voor dit laatste onderwerp kunnen we onder meer naar het gerenommeerde politieke tijdschrift De Democraten verwijzen dat in de periode juni 1796 – februari 1798 veel invloed had. Het begrip ‘veerkracht’ kwam in dit blad vooral in relatie tot het politieke stelsel aan de orde.  

Het gevecht tussen Fortuin, Zotheid, Verstand en Deugd in de herhaling

dinsdag 23 februari 2021 – In de tijdschriften van Weyerman wordt regelmatig geadverteerd voor werken van hem die binnenkort zullen uitkomen of die net zijn verschenen. Een enkele keer publiceert Weyerman al een tekstfragment om zijn lezers warm te maken voor de nieuwe publicatie. Zo kunnen we in Den Echo des Weerelds enkele verhalen lezen, die daarna deel zijn gaan uitmaken van De voornaamste beweegredenen en omstandigheden die aanleyding hebben gegeeven aan Moses Marcus tot het verlaaten van den Joodschen, en tot het aanneemen van den Kristelyke godsdienst.^[1] Ook een paar schildersbiografieën treffen we al aan in zijn tijdschriften, voordat ze werden opgenomen in een van de delen van de Konstschilders.^[2]

Een enkele keer gebeurt het dat Weyerman een tekst of korte humoristische anekdote opnieuw vertelt. Dat heb je als onderzoeker niet altijd in de gaten, omdat je je vaak beperkt tot één werk of één tijdschrift. Nu Jac Fuchs en ik intensief bezig zijn met het oeuvre van Weyerman en daarbij alle werken bekijken, is het ons al enkele keren opgevallen dat Weyerman zich herhaalt. Dat doet hij niet letterlijk. Hij verandert soms iets aan de tekst, de personages of de vorm van de vertelling. Uit de inventarisatie die Jac Fuchs heeft gemaakt, geef ik een handvol voorbeelden.

zondag 21 februari 2021 – Dankzij Google Alerts en diverse tipgevers komen er iedere week nogal wat websites voorbij met opmerkelijke berichten over de lange 18e eeuw. De oogst van deze week is zoals altijd een allegaartje en gaat vergezeld van een portret van een 18e-eeuwer. Vorige week was het Samuel Iperuszoon Wiselius, over wie wikipedia schrijft: patriot, politicus, dichter, publicist, toneelschrijver, geschiedkundige en politiecommissaris van Amsterdam. In 1806 weigerde hij zijn diensten aan te bieden aan ‘den heer Bonaparte’. Deze keer is het een advocaat te Middelburg die bekendheid genoot als stichtelijk dichter. Heel wat anders dus dan zijn dichtende kleinzoon.

Weyerman over de ongemakken van oorlog

donderdag 18 februari 2021 – ‘De Ongemakken des Oorlogs zyn vry slimmer als zes Partyen in de Kaatsbaan te speelen op een snikheete Honsdag’. Zo’n understatement is karakteristiek voor Weyerman. In het vijfde gesprek in zijn maandblad Maandelyksche ’t Zamenspraaken tusschen de Dooden en de Leevenden gaat hij nog dieper in op de ongemakken van oorlog:

De onrechtvaardige Marschen veranderen de Omstandigheden van Slim in nog erger. Dan moet den jongen Held opstaan voor dag en voor daauw […] Hy moet marcheeren door dik en dun, en dat in een Kudde van Hembdelooze Menschenslachters, die slimmer stinken als in gevaar schreijende Bonsingen. […]
Daagsch daar aan wort de Armee onder de Wapens gerukt, daar zal gebattailleert worden, en dat is den slimsten Artykel die ‘er op is, want de Kogels zyn geen Aanzienders van Persoonen. Die loode Muskuserten des Doods maaken geen Onderscheyt tusschen een delikaat opgefokt Heerschap, en tusschen een Snyders Wicht of een gepresten Boer. […]
Indien dat droevig Voorbeelt […] een jong Krygsman niet kan beweegen […] laat hy aldaar […] in koelen moede vraagen: Hoe dat hem een houte Been, of een Yzere Hand zou smaaken? En wat een gevoeglyke Figuur hy met die Eerste of Tweede Coup d’Honneur zou maaken in de Slaapkamer van een schoone Dame? Een houte Been! Een houte Been is zeer na zo bekoorlyk als des Duy** gekloofde Voet.

Dat klinkt heftig, maar ik moet toegeven: ik heb selectief geciteerd.[1] Weyerman houdt hier geen pacifistisch betoog. Hij maakt zich vrolijk over de angst van een jongeman uit de betere kringen om, laten we maar zeggen, de handen uit de mouwen te steken voor de belangen van zijn vaderland en van zichzelf.

dinsdag, 16 februari 2021 – In deze maanden haalt corona heel wat strepen door de rekening. In allerlei bouwschuren in Limburg en Brabant en andere weleer door pastoors beleerde streken was het jaarlijks een groot genoegen, als er praalwagens werden opgebouwd voor ‘de’ carnaval of ‘de vastenavond’. Mannen, vrouwen, meisjes en jongens stonden naast elkaar bij het timmeren en optuigen, de broodjes stonden klaar en na afloop was er een pintje.

Alleen dit jaar niet: de praalwagens blijven binnen en de pintjes worden in afzondering gedronken, uit angst voor besmetting. Intussen neemt de dorst gevaarlijk toe en het verlangen om plezier te maken en te zingen wordt alleen maar groter, nu het dit jaar niet kan.

Er is gelukkig een schitterend alternatief met het boek Vastelaovend/Vertelt/Verteld?/Vertel. Literatuur en Carnaval/Vastelaovend en de Limburgse Letteren, geschreven door Peter Winkels. Het is dat het carnaval in Limburg al bestond, anders had Winkels voor de uitvinding ervan gezorgd, zo gepassioneerd – haast als een jonge vader – vertelt hij over de ontmoetingen tussen literatuur en carnaval.

zondag 14 februari 2021 – Dankzij Google Alerts en diverse tipgevers komen er iedere week nogal wat websites voorbij met opmerkelijke berichten over de lange 18e eeuw. De oogst van deze week is zoals altijd een allegaartje en gaat vergezeld van een portret van een 18e-eeuwer. Vorige week was het de Amsterdamse regent Gerard Aernout Hasselaer (1698-1766), van wie er ook een minder fraai portret bekend is. Beroemd was zijn rariteitenkabinet. Hij was zo verzot op zeilen, dat hij zich nauwelijks met de gemeentepolitiek bemoeide. Deze keer is het een opnieuw Amsterdamse bestuurder. Ook maakte hij opgang als dichter en toneelschrijver. Hij was vooraanstaand patriot en later zelfs politiecommissaris in zijn woonplaats.

Verjaagde vorst ontmoet verloren zoon

donderdag 11 februari 2021 – De eerste samenspraak in de Maandelyksche ’t Zamenspraaken (1726) van Weyerman wordt voorafgegaan door een sfeertekening. Weyerman schildert een landschap en zet ons een kosmisch delirium voor. Hij moet immers uitleggen hoe hij op een plek terechtkomt waar hij doden kan horen en zien. Aan die lange inleiding ga ik hier graag voorbij.^[1]

Het eerste gesprek wordt gevoerd door Jakob den Tweede en zijn zoon, de Ridder van St. Joris. Jacobus II was in 1688 door Willem III van de Engelse troon gejaagd. Hij overleed in 1701. Zijn zoon James Francis Edward Stuart (1688-1766) was nog in leven toen Weyerman het gesprek schreef. Weyerman, die overtuigd Orangist én protestant was, zet in deze samenspraak Jakob en de Ridder als vader en zoon neer. Hij sluit zich dus niet aan bij de lasterpraat, dat James Frances Edward Stuart een ondergeschoven kind van Jacobus II en zijn vrouw zou zijn.

De tekst hinkt op twee gedachten. Enerzijds zet Weyerman de beide heren als flierefluiters neer: het gesprek gaat voor een groot deel over hun maîtresses. Anderzijds zijn de ‘zeedekundige’ wijsheden niet van de lucht. 

Bronnen voor het derde deel van De historie des pausdoms 6 – De opdracht

dinsdag 9 februari 2021 – Het voorwerk van deel 3 van De historie des pausdoms (1728) bestaat uit twee delen: een ‘Opdracht’ en een ‘Aan de lezer’.^[1]

Iedere lezer zal verbaasd opkijken van de titel ‘Opdragt aan den Baron van Ripper**’, waarin de naam niet voluit is geschreven. Weyerman doet dit wel vaker in zijn satirische tijdschriften. Tijdgenoten van Weyerman konden de naam moeiteloos aanvullen en wisten wie er op de hak genomen werd. Dat is ook hier het geval, want de opdracht is niet serieus bedoeld maar is een satirische tekst. Voor de moderne lezer moet de naam wel aangevuld worden en moet ook worden uitgelegd wie die persoon was. Weyerman draagt zijn derde deel op aan Johan Willem baron van Ripperda (1682-1737).

Baron van Ripperda was een Groningse jonker, die zich met list en bedrog wist op te werken tot lid van de Staten-Generaal en ambassadeur voor de Republiek in Spanje. Daar werd hij ook ambassadeur van het koninkrijk Spanje en later zelfs eerste minister. Van Filips V kreeg hij de titel van hertog. Om dit alles te bereiken moest hij eerst van het rooms-katholicisme overgaan tot het protestantisme en later in Spanje weer terugkeren in de schoot van de moederkerk. Door al zijn manipulaties en malversaties viel hij uiteindelijk in ongenade. Hij werd ontslagen uit al zijn ambten en gevangengezet in het Alcázar te Segovia.

zondag 7 februari 2021 – Dankzij Google Alerts en diverse tipgevers komen er iedere week nogal wat websites voorbij met opmerkelijke berichten over de lange 18e eeuw. De oogst van deze week is zoals altijd een allegaartje en gaat vergezeld van een portret van een 18e-eeuwer. Vorige week was het Johannes Jelgerhuis (1770-1836), de schilder die zich ontwikkelde tot karakteracteur en tevens voor de Schouwburg in Amsterdam schetsen voor decors en kostuums vervaardigde. Deze keer is het een Amsterdams burgemeester die als gevolmachtigde van de Republiek deelnam aan de vredesonderhandelingen in Aken. Hij stond bekend om zijn rariteitenkabinet én om zijn ‘geweldig vloeken en bulderen’.

Het Karakter van de Verontwaardiging

donderdag 4 februari 2021 – De derde aflevering van de Maandelyksche ’t Zamenspraaken heeft een voorwerk dat eigenlijk zelf ook weer twee gesprekken bevat.^[1] Weyerman vertelt dat hij net wilde beginnen aan een nieuwe aflevering voor zijn maandblad, toen een vriend hem onverwacht kwam opzoeken. Deze waarschuwt hem voor de woede van enkele boekverkopers, omdat Weyerman oorspronkelijke geschriften hoger acht dan loodzware vertalingen uit het Duits.

Ja Vriend, vervolgde hy op dien toon) Eygenbaat dingt naauw, en de Verontwaardiging eens Boekverkoopers is ruym zo gevaarlyk als de Verbolgentheyt van een Minnaares.^[2]

Weyerman vindt dat zijn vriend zich niet goed heeft uitgedrukt met dat woord ‘verontwaardiging’. Hij had beter het woord ‘haat’ kunnen gebruiken, ‘zynde den Haat eygen aan dien Boekworm, en de Verontwaardiging toepasselyk op den Autheur’.^[3] Vervolgens komt Weyerman met een beschrijving van ‘Het Karakter van de Verontwaardiging’.