www.weyerman.nl

Het paard van Alcibiades

dinsdag, 13 april 2021 – De periodiek Den Laplandschen Tovertrommel (1731) van Weyerman telt maar tien afleveringen. Dat is een behapbaar geheel. Het is online te bekijken, maar daar is het wel in twee stukken opgedeeld, omdat de unieke exemplaren van de afleveringen 1-6 zich in de Bijzondere Collecties van de UvA bevinden, en de eveneens unieke exemplaren van de afleveringen 7-10 in de UB Leiden terechtgekomen zijn.

In 2014 heb ik mijn gedachten al eens over de Tovertrommel laten gaan.^[1] Destijds heb ik ook wel gezocht naar passages die op buitenlandse bronnen gebaseerd leken, maar mijn grootste aandacht ging toen uit naar de chantage die Weyerman volgens mij met het blad probeerde te plegen. In de Tovertrommel neemt hij het personage Alcibiades op de korrel. Ik nam toen voetstoots aan dat alle passages die tegen Alcibiades gericht waren, zó uit Weyermans pen waren gevloeid. Maar nu ik de Tovertrommel herlees, heb ik een andere bril op. Ditmaal zoek ik specifiek naar de ontleningen die de afleveringen bevatten, wat weer nieuwe inzichten oplevert. Zo is er de beschrijving van hoe Alcibiades op een afgeleefd paard rondrijdt:^[2]

zondag 11 april 2021 – Dankzij Google Alerts en diverse tipgevers komen er iedere week nogal wat websites voorbij met opmerkelijke berichten over de lange 18e eeuw. De oogst van deze week is zoals altijd een allegaartje en gaat vergezeld van een portret van een 18e-eeuwer. Vorige week was het de Amsterdamse burgemeester Joachim Rendorp (1728-1792), bijgenaamd Joachim de Draaier en Joachim Pontifex. Dat laatste omdat hij steeds pochte op het aantal bruggen dat hij had laten bouwen. Deze keer is het een afstammeling van een bastaard Nassau-familietak. Tot 1795 was hij burgemeester van Elburg. In zijn vrije tijd liefhebberde hij op het gebied van genealogie en de Gelderse geschiedenis.

De etymologie van het woord koekoek

donderdag 8 april 2021 – De Rotterdamse boekverkoper Arnold Willis is een koekoek, Isaac Simons is een koekoek en Lambert Pain et Vin is, als we Weyerman mogen geloven, zelfs een aartskoekoek.^[1]

In het werk van Weyerman komen we heel wat bedrogen echtgenoten tegen. Diverse teksten hebben als onderwerp het koekoekschap. Zo schreef Weyerman een blijspel De gehoornde broeders,^[2] vertaalde hij een toneeltekst ‘De rechtbank der koekoeken’ (zie Voetnoot 79) en legde hij uit hoe de plaats Cuckold’s Point (Koekoekspunt) bij Greenwich aan zijn naam is gekomen (zie Voetnoot 58). Het is dan ook niet zo vreemd dat Weyerman in zijn tijdschrift Den Amsterdamschen Hermes een verhandeling schreef over de etymologie van het woord koekoek.^[3]

Nieuwe dependances in Breda en Leuth

dinsdag 6 april 2021 – Op 1 april jl. bevatte de achterpagina van NRC Handelsblad een landkaart van Nederland, met daarop aangetekend die steden en dorpen die als ‘spreekwoordelijk domoord’ gelden. De kaart is een voorpublicatie van De Topografie van de Domheid van Matthijs van Boxsel en smaakte onmiddellijk naar meer.

Op de kaart miste ik twee befaamde domoorden: Leuth en Breda. Hoewel met de landkaart van Van Boxsel niet gecorrespondeerd kan worden, wil ik toch pleiten voor opname van beide plaatsen. In de herdruk?

Leuth, een aantal jaren geleden nog ‘magisch centrum’ van de Weyermanstudie, genoot van oudsher de reputatie onderdak te bieden aan matig begaafde medemensen. Zij werkten vaak in of voor het naburige Beek, waar het goede bronwater benut werd om de was te doen. Die van Leuth mochten daarbij de sokken van nummertjes voorzien. Dat konden ze dan nog net, hun bijnaam werd dan ook de Sokkenummers of Sokkenummeraars.

zondag 4 april 2021 – Dankzij Google Alerts en diverse tipgevers komen er iedere week nogal wat websites voorbij met opmerkelijke berichten over de lange 18e eeuw. De oogst van deze week is zoals altijd een allegaartje en gaat vergezeld van een portret van een 18e-eeuwer. Vorige week was het het Rotterdamse viswijf Kaat Mossel. Deze keer is het een burgemeester van Amsterdam, wiens knecht er in 1764 vandoor ging met juwelen en geld. De man werd in Duitsland achterhaald, maar pleegde zelfmoord. De burgemeester werd in de jaren ’80 verguisd om zijn politieke draaikonterij.

Twee arme pruikenmakers

donderdag 1 april 2021 – In Den Laplandschen Tovertrommel (1731) beschrijft Weyerman twee arme Brabantse broers die pruikenmaker zijn. In de hoop op een beter leven zijn ze naar Parijs getogen, maar daar is het voor de broers ook armoe troef. De oudste probeert de jongste moed in te praten in een toespraak, die Weyerman woordelijk voor ons heeft genoteerd. Deze ‘Aanspraak eens Peruykmaakers’ is een breedsprakige tekst, die de nodige verwijzingen naar de bijbel en de Oudheid bevat:^[1]

Niettegenstaande dat den mensch niet wist wat dat kleeding of optooizel was, voor dat de zonde hem dwong om ‘er na te taalen, echter bevont hy met der tyd, dat den opschik zo wel behoort tot de betaamelijkheyt, als tot een sluyer voor de schaamte, zijnde de kleeders gesprooten uyt het verderf der zeeden, gelijk als de heylzaame wetten. […]

Met een eigentijdse grap aan het einde maakt Weyerman het verhaal wat luchtiger:

Het is de waarheyt, broeder, en men verhaalt, dat een zeker Antwerps Sinjoor den Abt van St. Michiel op een tyd by den arm greep, en hem toegrauwden, die superfyne wol, myn Heer den Prelaat, wiert eertyds getorst by een Spaansch dier, en na het my voorkoomt is en blyft dat schaap, zelfs na zyn dood, een dier; maar de kronyk meld ons niet een woord, dat dien Abt zich ’t zedert die vermaaning met een minder soort heeft beholpen.

De robinsonaden van W.F. Hermans

dinsdag, 30 maart 2021 – Enkele maanden geleden kreeg ik een mail uit Zoetermeer, waarin de beminnelijke en geleerde correspondent schreef dat hij zojuist de novelle Het behouden huis van W.F. Hermans herlezen had en op pagina 25 Robinson Crusoe ontmoette: 

In een kamer geheel met spiegels bekleed, daar zou ik altijd in kunnen blijven zonder mij ooit te vervelen, als Robinson Crusoe op zijn eiland. Wie alleen denkt, heeft maar half contact met zichzelf. Zien is meer waard, zien is alles. Zichzelf zien als een ander zou redding betekenen, maar altijd blijf je aan de verkeerde kant.

De correspondent voegde toe dat Robinson Crusoe de ‘oudste echtste lievelingslectuur’ van Hermans was. 

Die mail raakte in het vergeetboek. Totdat ik bij het opruimen van boeken Hermans’ bundel Ik draag geen helm met vederbos (Amsterdam 1979) ter hand nam, wikte en woog, en ertoe neigde om de grote gelijkhebber plaats te laten maken. Ik sloeg het boek open, herlas het stuk over Céline (boek mag blijven), een aantal alinea’s van een negatief stuk over Gorter (boek moet weg) en drie schitterende bladzijden over Robinson Crusoe (boek mag nooit weg). 

Bericht aan de Campisten

maandag 29 maart 2021 – De voorgenomen (uitgestelde) jaarvergadering van 17 april – met een fantastisch programma – kan helaas geen doorgang vinden. Hopelijk ontstaat er in de komende maanden een gunstiger beeld: minder besmettingen, legere IC’s en méér vaccinaties. Half april komt in dat opzicht te vroeg.

Het ligt nu in de bedoeling om de grond-  en expeditie-vergaderingen te combineren, ergens in september. Hopelijk willen jullie het ons niet kwalijk nemen dat we op dit moment nog geen precieze datum en evenmin een precieze plaats kunnen noemen.

Nadere mededelingen zullen via de website gedaan worden.
Blijf gezond & blijf lezen & schrijven,

Bestuur Stichting Jacob Campo Weyerman
Angelie, Dirk, Frank, Ivo & Peter

zondag 28 maart 2021 – Dankzij Google Alerts en diverse tipgevers komen er iedere week nogal wat websites voorbij met opmerkelijke berichten over de lange 18e eeuw. De oogst van deze week is zoals altijd een allegaartje en gaat vergezeld van een portret van een 18e-eeuwer. Vorige week was het Adriaan Loosjes Pz., boekverkoper en schrijver van vele toneelstukken en romans. Hij was actief in de Haarlemse afdeling van het Nut en zou na 1795 ook als bestuurder deelnemen aan het Bataafs bewind. Deze keer is het een Rotterdamse vrouw van minder voorname komaf, die ‘voor ’t Oranje-Huis gelyk een ‘Bulhond waakt’.

donderdag 25 maart 2021 – Dit jaar is er veel aandacht voor Napoleon Bonaparte, omdat het 200 jaar geleden is dat deze Franse heerser stierf. Interessant is dat hij in 1804 in Nederland een politiek proces op gang bracht dat enige trekken had van een moderne kabinetsformatie. Napoleon had genoeg van de zittende regering van de Bataafse Republiek, het Staatsbewind, dat hem naar zijn mening te weinig steunde. Hij ontbood de Bataafse ambassadeur Rutger Jan Schimmelpenninck en oefende grote druk op hem uit om persoonlijk te gaan verkennen welke wijzigingen van het Nederlandse staatsbestel mogelijk waren.

Schimmelpenninck begon zijn verkenningen op 20 september 1804. Het ging om meer dan een kabinetsformatie. Hij ging namelijk niet alleen een nieuwe regering vormen, maar ook een nieuwe grondwet (staatsregeling) opstellen. Eerst overlegde hij met het Staatsbewind in Den Haag. Daarna sprak hij in Amsterdam met de assuradeur Johannes Goldberg en de koopman Alexander Gogel, voormannen van de gematigd hervormingsgezinde patriotten. Beiden waren eind 1801 door een federalistische staatsgreep hun regeringsfuncties kwijtgeraakt. Ze hadden de laatste jaren vanuit Amsterdam de Haagse politieke gebeurtenissen nauwlettend gevolgd om de kansen op een nieuwe regeringsdeelname in te schatten.