www.weyerman.nl

Harpocrates, god van de zwijgzaamheid

woensdag ??? oktober 2021 – In twee voorgaande voetnoten kwam aan de orde wat Weyerman zoal over de Stilzwygendheyt schreef. Ook in de Amsterdamsche Hermes van 25 augustus 1722 laat Weyerman dat woord vallen. 

Aanleiding is een krantenbericht over een Engelse vrouw die haar twijfels over de wettigheid van het koningschap van George I en dat van Willem III niet voor zich had kunnen houden. Ze was, met andere woorden, openlijk Jacobiet, en dat was een aanslag op de rechtsorde. Een vogelkooi was voor zo’n klapster volgens Weyerman een passende behuizing:^[1]

Londen. De heer Cowper, vreederegter, heeft Leonora Griffis in een papegaais-kooi van een gevangenis geplaatst, omdat ze, onder het smullen van een wynzopje, klapte, dat Koning George geen Koning, en Willem de derde nooit Koning geweest was. 

zondag 17 oktober 2021 – Dankzij Google Alerts en diverse tipgevers komen er iedere week nogal wat websites voorbij met opmerkelijke berichten over de lange 18e eeuw. De oogst van deze week is zoals altijd een allegaartje en gaat vergezeld van een portret van een 18e-eeuwer. Vorige week was het de Utrechtenaar Frans Jacob Otto Boijmans, wiens kunstcollectie na lang steggelen terechtkwam in het Schielandshuis in Rotterdam: de voorloper van het Museum Boijmans. Deze keer is het een Amsterdamse koopman van Italiaanse komaf, die handel dreef met de VOC en WIC. Net als Boijmans was hij een verwoed verzamelaar van schilderijen.

De fabel van de reiger, de vissen en de slak

woensdag 13 oktober 2021 – Weyerman vertelt in Den voorlooper van de kronyk der bankrotiers (1738) over een adellijke dame zonder geld of bezittingen, die al haar niet-adellijke minnaars afwijst omdat ze die te min vindt. Een van hen, ‘maatiglyk behebt met de rinkinkende quaal der dichtkunde’, schreef een fabel ‘tot een leerzaame Nieuw-Jaars-wensch’.^[1]

Vervolgens komt Weyerman met de ‘Fabel van den Reyger, de Visschen, en de Slak.^[2] Een reiger wilde graag een grote vis vangen om op te eten. Op een dag stond hij bij een broek,^[3] toen er een halfvolwassen snoek voorbijkwam. De reiger ving de vis niet, want hij vond hem ‘te maager en te haairig’. Daarna zag hij een puitaal aan de kant van de sloot, maar ook deze pakte hij niet, want die vond hij weer te ‘grondig’. Ook voor de blauwe steenkarper die langs zwom, haalde de reiger zijn neus, of beter gezegd, zijn snavel op. Toen de avond viel, had de reiger nog steeds niets gevangen. Om zijn honger toch te stillen moest hij genoegen nemen met een landslak.

zondag 10 oktober 2021 – Dankzij Google Alerts en diverse tipgevers komen er iedere week nogal wat websites voorbij met opmerkelijke berichten over de lange 18e eeuw. De oogst van deze week is zoals altijd een allegaartje en gaat vergezeld van een portret van een 18e-eeuwer. Vorige week was het Hieronymus van Alphen, de man van de onvergetelijke dichtregel ‘Jantje zag eens pruimen hangen’. Deze keer is het een Utrechtse collectioneur – jurist, orangist – wiens artistieke nalatenschap uiteindelijk in Rotterdam terechtkwam.

Nogmaals Weyerman over de Stilzwygendheyt

vrijdag 8 oktober 2021 – In Voetnoot 231 besprak Jan Bruggeman ‘een Vertoog over de Stilzwygendheyt’ van Weyerman. Tijdens het lezen daarvan herinnerde ik me een andere passage waarin Weyerman het over dat onderwerp heeft, en waarover ook wel een en ander te zeggen is. Weyerman haakte in Den Ontleeder der Gebreeken van 18 december 1724 aan bij een krantenbericht:^[1]

Romen. Zyne H. heeft aan het Romeyns Collegie der Jesuieten, die hier gelyk als elders gewoon zyn, meer Wyn te drinken als Sneeuwwater, Vrydom van Accys verleent voor Duyzent Oxhoofden in ’t Jaar.

In de Amsterdamse Courant van 9 december 1724 had inderdaad deze mededeling gestaan:

Romen den 28 November. […] Zyn H. heeft aen het Collegio Romano der Vaders Jesuiten 1000 vaten Wyn, vry van impost tot hun gebruyk toegestaen, tot erkentenisse van alle de uytmuntende diensten die deze Ordre in het handhaven van het gezag der Apostolise Stoel bewyst.

In zijn commentaar op dit bericht gaat Weyerman los over het drankmisbruik en andere slechte eigenschappen van deze Roomse strijders. Hij haalt ‘een Roomsch Dichter’ aan, die vertelt hoe een engel in een klooster de Stilzwygendheyt zoekt, maar er in plaats van gewijde stilte allerhande ondeugden aantreft. Verschrikt vlucht hij weg uit die poel van verderf. Weyerman verantwoordt zijn bron in een voetnoot: ‘Orlando Furioso Canto 14. Stanza 69.’.

Hoog water van 1421 en nu

dinsdag 5 oktober 2021 – Tweehonderd jaar voor Hugo de Groot via een boekenkist zijn vrijheid vond, raasde een woedende vloed over het gebied nabij Dordrecht. Die vloed kreeg de naam Sint-Elisabethsvloed en in 2021, zeshonderd jaar later, wijdt het Dordrechts Museum (vanaf 3 oktober) er een expositie aan, onder de titel  ‘Elisabeth en de vloed’.

Die expositie wil ik dolgraag zien – tegelijkertijd loopt in Dordrecht een (langverwachte) expositie over het werk van Aelbert Cuyp – en ter voorbereiding las ik en verlustigde ik me aan een schitterend boek: De Grote en Vreeselike Vloed, onder redactie van Hanneke van Asperen, Marianne Eekhout en Lotte Jensen.

zondag 3 oktober 2021 – Dankzij Google Alerts en diverse tipgevers komen er iedere week nogal wat websites voorbij met opmerkelijke berichten over de lange 18e eeuw. De oogst van deze week is zoals altijd een allegaartje en gaat vergezeld van een portret van een 18e-eeuwer. Vorige week was het Jan de Beijer, die rond Kleef vele landschappen vereeuwigde. Deze keer is het een orangistische advocaat uit Utrecht, bekend geworden om zijn vrome en brave poëzie voor jong en oud, en om zijn kunsttheoretische beschouwingen. 

Online en offline lezing door Rindert Jagersma

donderdag 30 september 2021 – Adriaan Koerbagh was niet de enige die streed voor het vrije denken in de 17e eeuw en dat met de dood moest bekopen. In de lezing van Rindert Jagersma maken we kennis met de vrijdenker Ericus Walten (1662-1697), die Koerbaghs overtuigingen deelde, en uiteindelijk ook diens lot.

Met een ongewoon scherpe en onderhoudende pen bemoeide Walten zich met vrijwel alle belangrijke politieke, theologische en filosofische kwesties van zijn tijd.

Een Vertoog over de Stilzwygendheyt

dinsdag 28 september 2021 – Aan het eind van aflevering 51 van het eerste deel van Den Echo des Weerelds kondigt Weyerman aan dat hij de jaargang zal afsluiten met een vertaling van ‘het overaardig Sprookje van den Nachtegaal’ van Jean de La Fontaine.

Dat gaat echter niet door. In plaats daarvan komt hij in aflevering 52 met ‘een Vertoog over de Stilzwygendheyt’, dat de hele aflevering in beslag neemt.^[1]

Weyerman leert ons dat de Natuur ervoor gezorgd heeft dat kinderen in het begin niet kunnen praten, omdat zij nog in alles onwetend zijn:

De Natuur en de Jaaren geeven wel het Geluyt, maar het Begrip vormt de Reden, welke Laatste geen kleyntje beschaaft wort door de Konst. Gelyk als de Spraak nu alleenlyk eygen is aan den Mensch, zo is het Welspreeken, en het op zyn Tyd spreeken, eygen aan een verstandig Man; zynde de Welspreekendheyt ten deelen Wysheyt.^[2]

Het is verschrikkelijk wanneer men niet kan spreken, maar nog erger is het te spreken terwijl men behoort te zwijgen; ‘doch het aldergelukzaligste, dat Helaes! aan een kleyn Getal te beurt valt, is, Wel te konnen Spreeken, en wel te konnen Zwygen’.^[3]

De tong, schrijft Weyerman, is de klok van de ziel van de mens en opdat de klok maar mondjesmaat zou beieren heeft de Natuur aan de mens wel twee ogen en twee oren, maar slechts één tong gegeven. Dit om ons te leren dat wij meer nodig hebben om te zien en te horen, dan om te spreken. De Natuur heeft de tong niet voor niets opgesloten achter tanden en lippen, maar vaak is dat toch tevergeefs.^[4]

zondag 26 september 2021 – Dankzij Google Alerts en diverse tipgevers komen er iedere week nogal wat websites voorbij met opmerkelijke berichten over de lange 18e eeuw. De oogst van deze week is zoals altijd een allegaartje en gaat vergezeld van een portret van een 18e-eeuwer. Vorige week was het de vermaarde schilder Jan Maurits Quinkhard, geboren in Rees (bij Kleef) maar meestentijds getogen in Amsterdam. Deze week is het opnieuw een kunstenaar: een Nederlander die geboren is in Zwitserland, opgeleid en werkzaam in Amsterdam, maar later gevestigd in Kleef en omstreken. Hij was gek op landschappen.