Boekenbranche staat al eeuwen onder druk

Elie Luzac Bookseller of the Enlightenmentwoensdag 14 januari 2015 – Om in het boekenvak te overleven is passie niet genoeg. Uitgevers en boekverkopers hebben lef nodig en moeten ondernemend zijn. Vernieuwingsgezind. Dat was in de 18e eeuw zo maar nu, in de 21ste eeuw, nog steeds.

In de vroegmoderne tijd was er aanvankelijk sprake van een strikte scheiding tussen de werkzaamheden van drukkers, uitgevers en boekhandelaren. Die scheiding werd in de 18e eeuw langzamerhand opgeheven. Het was een ontwikkeling die aan het einde van de eeuw nagenoeg voltooid was. Dit blijkt uit mijn studie over de Leidse boekverkoper Elie Luzac, die zojuist in een Engelse vertaling is uitgekomen.

In het boekenbedrijf van Elie Luzac werden aanvankelijk alle functies met elkaar verenigd. Maar zoals vele collega’s voor hem stootte ook hij al snel de drukkerij af. Boeken drukken was arbeidsintensief en gespecialiseerde bedrijven leverden prima resultaten. Aan het einde van zijn carrière speelde in zijn onderneming ook de uitgeverij geen belangrijke rol meer. Luzac legde zich toen voornamelijk toe op de verkoop van boeken.

In de 21ste eeuw zien we een tegenovergestelde beweging. De functiescheiding verdwijnt doordat uitgevers dankzij hun webwinkels ook boekverkopers worden. Een boekverkoper als de American Book Center heeft bovendien zijn eerste schreden op het drukkersvak gezet door een Espresso Book Machine in huis te halen. Schrijvers kunnen nu hun eigen uitgever én verkoper worden. Daar komt bij dat de van ouds autonome positie van uitgevers sterk onder druk staat nu boekverkopersgiganten als Amazon en Bol.com dankzij hun wijdvertakte netwerken een dominante positie in de boekenmarkt innemen.

De belangrijkste succesfactor in de boekenwereld is onveranderd, namelijk: het uitgeven en verkopen van spraakmakende boeken waarin de auteur de grenzen van het toelaatbare verkent. Luzac vond dat alles gezegd en geschreven mocht worden, mits met redelijke argumenten onderbouwd. Dit leverde hem een feilloos gevoel op voor potentiële bestsellers. Het bezorgde hem echter ook de nodige problemen met de overheid die gevaarlijk geacht gedachtegoed met censuur wilde beteugelen.

Door de eeuwen heen is in de westerse wereld de overheidscontrole op pers en media sterk geslonken. Na 9/11 lijkt er ook in dit opzicht sprake van een omgekeerde beweging. Overheden grijpen steeds vaker naar censuur als instrument om maatschappelijke onrust te bedwingen.

In de vroegmoderne boekhandel is nog een derde ontwikkeling te zien die geleid heeft tot verworvenheden die momenteel onder druk staan. Luzac werkte in een tijd dat er nog geen sprake was van auteursrecht. Schrijvers verkochten hun op papier gestolde ideeën aan een uitgever die er bij wijze van spreken alles mee mocht doen wat hij wilde. Hoewel dit de gangbare praktijk was en boekverkopers onder elkaar in kopijrechten handelden, kreeg Luzac hierover een enorm conflict met geleerden in Göttingen. Zij accepteerden niet dat de uitgever zo veel macht had. Het conflict laat zien dat auteurs in de achttiende eeuw voor zichzelf een prominentere positie in de boekenwereld opeisten. Maar het auteursrecht werd pas goed geregeld in de napoleontische tijd.

In de 21ste eeuw staat het auteursrecht opnieuw onder druk nu teksten in de digitale wereld – met zijn blogs, sociale media en Google Books – nauwelijks meer auteursrechtelijk beschermd kunnen worden. — RvV

¶ Deze tekst staat in de brochure voor mijn Elie Luzac (1721-1796). Bookseller of the Enlightenment, uitgegeven door AFdH Publishers 2014. ISBN 9789072603401. Prijs: € 69,50 (hard cover, 330 blzz., illustraties in kleur, met cd-rom). Bekijk hier het inkijkexemplaar.

Dit bericht is geplaatst in Uncategorized. Bookmark de permalink.

Eén reactie op Boekenbranche staat al eeuwen onder druk

  1. Peter Altena schreef:

    Van harte gefeliciteerd!

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.