Dokter reist naar China

Reisverhalen uit de 17e en 18e eeuw

aan de overkantwoensdag 29 juli 2015 – De Zwitser Louis Relian was één van de 10.000 chirurgijns die de VOC in twee eeuwen hebben gediend. Bevangen door de reiskoorts monsterde hij in juli 1752 in Middelburg aan als opperchirurgijn, voor een gage van 48 gulden per maand. Dankzij zijn chirurgijnsjournaal en zijn Journal Historique d’un voyage aux Indes Orientales weten we welke plaatsen hij onderweg aandeed, welke mensen hij er ontmoette en welke vreemde gewoontes hij aanschouwde.

Over Relian schreef Roelof van Gelder het artikel ‘Hoogspanning op het achterdek. De observaties van opperchirurgijn Louis Relian (1725-1778)’. Het is opgenomen in de onlangs verschenen bundel over verre reizen uit de 17e en 18e eeuw: Aan de Overkant. Ontmoetingen in dienst van de VOC en WIC (1600-1800).

Meer dan een miljoen mannen en een paar duizend vrouwen hebben in beide eeuwen een verre reis gemaakt naar de Oost of de West. Soms waren het reizigers, zeelieden, soldaten of handelslieden, andere keren waren het emigranten die zich in deze exotische streken gingen vestigen. Dankzij hun brieven en dagboeken krijgen we een indruk van hun opvattingen over de andere culturen. Blurb:

Begrepen zij iets van de andere religies, gewoonten en samenlevingen waarin zij terechtkwamen? Of ging het hun alleen maar om het najagen van het eigenbelang voor hun bazen of voor zichzelf?

Relians Journal is alleen als handschrift bewaard gebleven in Genève. Het is te lezen als een portrettengalerij van een aantal zeevarende ‘hoge’ VOC-dienaren. Relian beschrijft ze met al hun hebbelijkheden en onhebbelijkheden. Ze hadden slechts één doel voor ogen: rijk worden. Het is maar goed dat Relians medepassagiers zijn notities niet konden lezen. De sfeer aan boord was er bepaald niet beter op geworden. Zo mopperde hij over de Middelburgse VOC-boekhouder met wie hij de hut moest delen. Het was onbeschaamde en pedante man die zich – aldus Roelof van Gelder in zijn artikel – gedroeg als een koning. De Middelburger haatte Fransen en verdroeg niet dat men Frans sprak. Hij verbood Relian zelfs zijn moedertaal te spreken.

Tijdens een tocht naar China, juli 1753, voer Relian met het schip De Overnes de Parelrivier op. Via een nauwe passage zette het koers naar de rede van Whampoa. Het werd onmiddellijk belaagd door zwermen Chinese bootjes. De opvarenden waren opdringerig, zo noteerde de chirurgijn in zijn dagboek, en vroegen om een aalmoes of boden aan om linnengoed te wassen. De scheepslieden werden er gek van en bekogelden de Chinezen met lege flessen en stukken hout. Er werd zelfs op de Chinezen geschoten (met zout). Allemaal dieven, vond Relian.

De bundel bevat nog veel meer boeiende verhalen zoals dat van de chirurgijn. Bijvoorbeeld over de ongehuwde Maria van Aelst (±1607-1674), een meisje uit Steenbergen (bij Bergen op Zoom) dat op 18-jarige leeftijd door haar familie naar de Oost werd gezonden. Of neem het artikel over twee VOC-dienaren die in 1682 hun liefde voor Phillis bezongen ten overstaan van de shogun, die verscholen zat achter dunne bamboegordijnen, in het kasteel in Edo. Gert-Jan Bestebeurtje besluit de bundel met een artikel waarin hij de boekhistorische kant belicht van alle scheepsjournalen en opgetekende reisverhalen.

Aan de Overkant is uitgegeven door Sidestone Press. Dit is een nog jonge maar sympathieke Leidse wetenschappelijke uitgeverij, die haar publicaties gratis online ter beschikking stelt. Je kunt dit boek echter ook kopen als paperback, hardcover of als e-book. Aan de Overkant bevat boeiende verhalen, met veel persoonlijke belevenissen van VOC- en WIC-dienaren. Een vakantieboek voor wie deze zomer in het hoofd wil afreizen naar verre oorden.—RvV

¶ Lodewijk Wagenaar (red.), Aan de Overkant. Ontmoetingen in dienst van de VOC en WIC (1600-1800). Leiden, Sidestone Press 2015. ISBN 9789088903168. Prijs: € 29,95 (342 blzz., paperback). Illustraties deels in kleur.

Dit bericht is geplaatst in Uncategorized. Bookmark de permalink.

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.