Ongerezen pannenkoeken van een nachtlichtschilder

1695 schalckenwoensdag 16 maart 2016 – Weyerman typeert de (latere) portretten van de in Dordrecht opgegroeide schilder Godefridus Schalcken (1643-1706) in het derde deel van zijn Levens-beschryvingen der Nederlandsche konst-schilders als ‘ongereeze pannekoeken’. Geen diepte, geen karakter in de konterfeitsels.

Schalckens vader, een rector, dus een ‘oude Latynist’, wilde een ‘Schooltieran’ van zijn zoon maken. Maar deze weerstond de plak en greep het penseel. Samuel van Hoogstraten en Gerrit Dou waren zijn leermeesters, maar dat hielp de jonge schilder niet. Omdat hij geen succes in zijn vaderland had trok hij naar Engeland. Ook daar vielen zijn portretten niet in de smaak, zodat hij, aldus Weyerman, ‘tegens wil en dank zich moest begeeven tot het schilderen van historiestukjes, en nachtlichtjes’.

Weyerman neemt het ondanks zijn zuinig oordeel over de ‘grooten Nachtlichtschilder’ wel voor hem op tégen Schalckenbiograaf Arnold Houbraken. Schalcken fungeert als kop van jut. Weyerman eindigt de biografische schets met vileine minachting over de zogenaamde balans van de Franse kunstenaarsbiograaf Roger de Piles, die schilders met vier maatstaven waardeerde. Het waren niet meer dan de belachelijke voorspellingen die je in een almanak vindt.

Deense en Engelse koningen, Duitse keurvorsten, Londense diplomaten, Toscaanse hertogen, Hollandse edelen en zijn vrouw Françoisia van Diemen, die onder zijn penseel het eeuwige leven heeft, lieten zich door Schalcken schilderen. Vaak in kaarslicht. Op enkele zelfportretten ontbreekt de flakkerende kaars evenmin. Het portret hierboven maakte hij in 1695. Ondanks de duisternis wekken allerlei details van de geportretteerden de aandacht: huid, ogen en handen. Een mooie anekdote. Op een vraag van een adellijke dame waarom Schalcken haar handen zo grof had weergegeven, antwoordde dat hij ze altijd schilderde naar die van zijn knecht.

Schalcken kon goed van zijn opdrachten leven, heel goed zelfs. Werd hij steeds succesvoller bij zijn leven, in de loop van de achttiende eeuw was hij nog sneller vergeten.

Vorig jaar november zag ik zijn schilderijen in het Wallraf-Richartz Museum in Keulen. Nu is de tentoonstelling naar Nederland gehaald. In de fraaie catalogus komt Weyermans biografietje van Schalcken citaatsgewijs enkele keren langs, mogelijk tot vreugde van Ton Broos, die zich er ooit over verwonderde dat de Konstschilders zo weinig in de schilderscatalogi wordt opgenomen.—PvW

¶ De tentoonstelling is nog tot 26 juni te zien in het Dordrechts Museum. Een catalogus kost € 29,95. Gaat dat maar zien.

Dit bericht is geplaatst in Uncategorized. Bookmark de permalink.

Eén reactie op Ongerezen pannenkoeken van een nachtlichtschilder

  1. Ton Broos schreef:

    inderdaad tot vreugde van Ton Broos, die er zich ook nog steeds over verwondert dat er 25 jaar na het verschijnen van de dissertatie over JCW’s Konstschilders er zich nog geen kunsthistoricus heeft aangemeld die naar het handschrift van de konstschilders in Brussel heeft gekeken.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.