Collectie Lakenhal Leiden, thans te zien in het Dordrechts Museum
woensdag 30 maart 2016 – Jan Karel Osy was een puissant rijke koopman uit Rotterdam. Hij was van katholieke huize, had belangstelling voor de wetenschap en hield van tuinieren. Hij hield er althans een Chinese tuin en broeikassen met perziken, meloenen en druiven op na. Sinds 1750 was hij tevens heer van Zegwaard en Palenstein: voor kenners van Zoetermeer bekende namen.
Dankzij zijn vrijgevigheid kon in zijn feitelijke woonplaats Rotterdam de Sint Rosalia-kerk worden gebouwd (1777). Het barokke bouwwerk, naar voorbeeld van de hofkapel van Versailles, muntte uit in schoonheid. Dat was wellicht de reden dat keizer Josef II er in 1781 – incognito – een bezoek aan bracht, al zal de hoeveelheid leningen die Oostenrijk bij Osy had uitstaan, ook een rol hebben gespeeld. De keizer bracht toen eveneens een bezoekje aan het kleine Zegwaard, waar in huize Palenstein werd geluncht.
Deze Jan Karel Osy was tevens eigenaar van de buitenplaats Rozenhof, bij Kralingen. Daar gebeurde op 1 december 1783 het volgende. Ik citeer uit de Nederlandsche jaerboeken (alinea’s zijn toegevoegd):
Den eersten dezer maand heeft men op de buitenplaats van den Heer Osy, genaamd Rosenhof, onder toevloeijing van eene verbaazende menigte aanschouwers de proefneming gedaan van een Luchtbol, onder bestier van den Geneesheer van Noorden vervaardigd.
Dit was een klein half jaar nadat de gebroeders Montgolfier een ballonvaart hadden uitgevoerd in Versailles, in aanwezigheid van menigte van honderdduizend toeschouwers. Een schaap, een eend en een haan werden in de mand gehesen. Maar een windstoot deed de azuurblauwe luchtballon scheuren, waardoor er een einde kwam aan de luchtreis. Op 15 oktober 1783 werd de eerste bemande vlucht uit de geschiedenis uitgevoerd. ‘Nu ik’, moet Jan Karel Osy hebben gedacht.
Den 29 November hadt men er de proef van genomen, ten gevalle alleen van het Physisch Genootschap, welke zeer wel geslaagd was. Die Luchtbol, inhoudende 256 teerlings voeten van ontvlambaare lucht, verhief zig byna lynregt tot de hoogte ten minsten van 1986 voeten.
De tweede proefneeming heeft niet minder geslaagd: De bol verhief zig verscheide reizen ter hoogte van meer dan honderd voeten telkens; by ongeluk was er toen een zwaare mist, waar door de bol bevogtigd wordende ook zwaarder wierdt, behalven dat de lucht veel ligter was, zo dat het niet wel mogelyk was, dat hy zo hoog steeg als de eerste reize; waar by nog komt, dat het touw, daar hy aan vast was, om de menigte menschen, niet telkens, zo van pas als het wel nodig was, kon bot gevierd worden.
Waar om ook de Heer, die de proefneming bestierde, besloot, de nieuwsgierigheid der aanschouwers te voldoen, door den Bol aan zig zelven over te laten. Na denzelven met eene nieuwe hoeveelheid ontvlambaare lucht weder gevuld te hebben, sneedt men het touw los, dat hem tegen hieldt, en aanstonds verhief hy zig tot eene verbaazende hoogte, en onbelemmerd door den wind voordgedreven wordende, raakte hy wel ras uit ’t gezigt. Men heeft vervolgens van dezelven niets gehoord, tot dat hy den 20 December in de Krimpenerwaard by Lekkerkerk is wedergevenden […]
De ballonvaart was in 1783 net zo spannend als de zelfsturende auto van nu. Iedereen die zich maar een beetje interesseerde voor techniek, sprak erover. Voor Teylers Museum aanleiding om een familietentoonstelling te wijden aan het fenomeen de luchtvaart in de 18e en 19e eeuw.—RvV
¶ De tentoonstelling De luchtballon in het Teylers Museum duurt van 20 april t/m 28 augustus 2016. Informatie hier.
RSS - berichten