Willie Wortels en de paalworm

Over de dijkencrisis in 1730 en de weerklank in binnen- en buitenland

Duits pamflet over de paalworm (1733)

Duits pamflet over de paalworm (1733)

maandag 11 juli 2016 – Ergens in 1980 of 1981 maakte ik kennis met de paalworm, zoals die 250 jaar daarvoor de veiligheid van de Nederlanders bedreigde. In de brieven die buitenlandse gezanten naar Den Haag zonden, zocht ik naar berichten over Johan Hendrik van Syberg. Die vond ik in brieven uit Berlijn, Warschau, Wenen en Venetië. In die brieven aan de Staten-Generaal verloor Syberg het echter van de paalworm. Het rampzalig bericht over de wormen die de houten zeewering aanvraten, was in heel Europa ‘breaking news’.

In Nederland was het óók groot nieuws, zoals Joop W. Koopmans in ‘The Early 1730s Shipworm Disaster in Dutch News Media’ (in: Dutch Crossing 40 (2016), p. 139-150) laat zien. Aan de hand van de Europische Mercurius, door Koopmans vaker als bron benut, en kranten worden de omvang en diepgang van de onrust duidelijk.

De oplossing van het probleem werd aangereikt door twee Noord-Hollandse Pieters, zoals Adam Sundberg in ‘Un Uncommon Threat: Shipworms as a Novel Disaster’ (eveneens in Dutch Crossing 40 (2016), p. 122-138) noteert. Sundberg ziet in de paalwormcrisis ook een kantelpunt: het nieuws over de hongerige ‘teredo navalis’ werd een politieke kwestie, die ‘popular participation’ met zich mee bracht.

Die bemoeizucht van burgers was er overigens al eerder: in het begin van de achttiende eeuw meldde Henrik Smeeks zich in Amsterdam om licht te werpen op de kwestie van de ‘Texel stroom’. De belangstelling in het magisch centrum viel Smeeks danig tegen. Het was overigens niet louter onbaatzuchtigheid die Smeeks dreef, hij deed zijn oplossing ‘goed of geen geld’ uit de doeken. Het werd ‘geen geld’.

In het buitenland was blijkbaar ook bekend dat de machthebbers in de Republiek gevoelig waren voor hulpvaardigheid en gouden oplossingen bovendien gul beloonden. Om die reden gingen er naar de Staten-Generaal in 1730 en later heel wat voorstellen om de ‘teredo navalis’ beslissend te verslaan. Wat ik me nog herinner van 1980 of 1981 waren de nauwkeurige tekeningen van dijken, wormen en technieken die het probleem definitief uit de wereld moesten helpen. Willie Wortel woonde blijkbaar niet alleen in Duckstad, maar ook in Noord-Holland en de rest van Europa.— Peter Altena

Dit bericht is geplaatst in Uncategorized. Bookmark de permalink.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.