Robinson Crusoe weet de weg achter de tralies

Hans Fallada (1893-1947) en de lessen van de gevangenis

dinsdag 28 maart 2017 – Van de Duitse schrijver Hans Fallada had ik wel gehoord – Kleiner Mann, was nun? – en zijn herontdekking in Duitsland en Nederland was me niet ontgaan. Maar tot lectuur had dat nog niet geleid. De voorbije dagen heb een klein boekje van hem gelezen. Aan de krankzinnige titel Zakelijk bericht over het geluk een morfinist te zijn wilde ik geen weerstand bieden.

Het boekje, nog geen honderd bladzijden, bevat twee verhalen. In beide verhalen heet de verteller Hans – in het tweede heet de verteller zelfs Hans Fallada (autofictie!!!! Zoals Lut Missinne die beschreef in haar Oprecht gelogen) – en in beide verhalen is de verteller verslaafd: in het ene verhaal aan morfine, in het andere aan alcohol en tabak.

Het titelverhaal mag er wezen. De verteller is verslaafd en dus onbetrouwbaar. Als lezer wil je hem wel geloven, maar onherroepelijk komt het moment dat je weet dat deze verteller de lezer in de maling neemt.

In het tweede verhaal ‘Drie jaar geen mens’ heeft de verteller, ter bestrijding van de onkosten verbonden aan zijn verslaving, zijn werkgever getild. Het geld jaagt hij er snel doorheen. Enkele keren probeert hij gearresteerd te worden: zijn bekentenissen leiden tot ongeloof, als een dronkaard wordt hij weg gejaagd. Dronkaards liegen, ook al spreken ze de waarheid. Uiteindelijk blijken de details van zijn oplichtersverhaal zo juist dat arrestatie onvermijdelijk is.

In de gevangenis wordt Robinson Crusoë zijn leermeester. Op het onbewoond eiland en achter de tralies zijn alle in de buitenwereld opgedane vaardigheden ‘niets waard’, ja zelfs tot last. ‘Om een draaglijk leven te kunnen leiden moest hij afleren wat hij wist en leren wat Robinson leerde.’

De gevangen Hans is vooral op zoek naar rookwaar en vuur. Langzamerhand, door schade en schande wijs geworden, lukt het hem een beetje. Eén van de lessen die hij (van Robinson) leert, is het afleren van afhankelijkheid: ‘Naarmate je je meer afsloot kon je zekerder zijn van je rust’. —Peter Altena