‘Er gebeuren vreemde dingen in Spanje’ en de ontsporing van de kalender

69 maart, 34 april, 43 april en 56 april bij Gogol en France Post-Tydinge (1706)

woesdag 3 mei 2017 – Op 5 december laat Gogol de ambtenaar Aksénti Iwánowitsj in zijn dagboek, nadien het dagboek van een krankzinnige, noteren dat de gebeurtenissen in het verre Spanje hem verbazen. Er is niemand voor de troon. Geen koning beschikbaar. Hoe is dat mogelijk?

De situatie lijkt op die aan de vooravond van Spaanse Successieoorlog (1701-1713). Karel II, de Spaanse koning, sterft in 1700, een jaar na de dood van diens beoogde troonopvolger. In het testament, dat hij in alle haast moet aanpassen, wijst hij de hertog van Anjou aan als nieuwe troonopvolger. Netjes geregeld, ware het niet dat deze hertog ook Filips van Bourbon is, de kleinzoon van Lodewijk XIV. Die dreigende uitbreiding van de invloedsfeer van de Zonnekoning is voor de omringende landen onaanvaardbaar. Oorlog!

Willem III maakt nog wel het begin van deze oorlog mee, maar al snel haakt als leider van de geallieerde legers af. Hij valt van zijn paard, in maart 1702 overlijdt hij aan de gevolgen ervan. De strijd, nu voortgezet door anderen, wordt vooral uitgevochten in de Spaanse Nederlanden. Soms is de oorlog dichtbij de Republiek, in Ekeren, maar meestal botsen de legers ten zuiden en westen van Brussel. In de Republiek leeft het publiek, ondanks de afstand en het vreemde strijdtoneel, hartstochtelijk mee. Wordt er een veldslag gewonnen, dan wordt God geprezen en de legerleiding gefeliciteerd. Leedvermaak reserveert men voor de verliezers.

Het aantal slachtoffers loog er niet om. Bij de verloren slag van Malplaquet in 1709 lieten liefst 21.000 man uit het geallieerde leger het leven. Ook als er gewonnen werd, vielen er veel doden. Er is niet veel bekend over de weerslag van deze slachtpartijen in de steden en dorpen van de Republiek, Engeland en Frankrijk. De doden hadden ouders en andere familieleden, maar die hadden of kregen blijkbaar geen stem. Of waren de doden vooral huursoldaten uit den vreemde? Of leefden de soldaten en hun families in een andere wereld? Een wereld die geen verbinding had met de wereld waarin kranten werden geschreven en gelezen, de kerk werd bezocht?

In de oorlog was het van het grootste belang om de stemming in het vaderland op peil te houden. In zijn boek Vaderland en vrede 1672-1713. Publiciteit over de Nederlandse Republiek in oorlog beschrijft Donald Haks nauwgezet hoe defaitisme publicitair is bestreden. In het zeer interessante boek van Haks is geen plaats voor Weyermans bespotting van de pro-Franse Antwerpse courantier – dat is geen verwijt – en ook niet voor het opmerkelijke pamflet met de suffe titel France Post-Tydinge, dat ik in Leiden zag.

Die France Post-Tydinge, één pagina groot, dient zich aan als een nieuwsbericht. Maar met een opmerkelijke datering: ‘Versailles den 56. April’. Vol trots worden de nederlagen van het Franse leger in het bericht verkocht als overwinningen, als pogingen ook om het geallieerde leger in de maling te nemen. Zoals bij het verlies van de strijd om Leuven: ‘En in Leuven en veel andere plaetsen hebben wy gants geen Guarnisoen meer te houde welke moeyelijkheit de Vianden op zich genomen’. De ‘Vianden’ zijn natuurlijk de geallieerden: ‘Men schrijft dat men de Vianden op alle manier zoekt te bedriegen.’ Het pamflet prijst zelfs de succesvolle manier waarop ‘wy’, de Fransen dus, weten te vluchten, ‘als hazen’ maar liefst.

De omkering van de feiten wordt ondersteund door de dwaze data: ‘Den 34. April zouden de Vianden in Madrid zyn getrokken’. Op 69 maart is er bericht uit Parijs. Het Franse leger is van lotje getikt, de kalender is op hol geslagen.

Dat overkomt ook Aksénti Iwánowitsj. Op 8 december houden de gebeurtenissen in Spanje hem nog steeds bezig, maar de volgende aantekeningen dagtekenen van het jaar 2000, is het 43 april en denkt Aksénti dat hij de nieuwe koning van Spanje is. —Peter Altena

Dit bericht is geplaatst in Uncategorized. Bookmark de permalink.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.