Wie was Jan Pook?

donderdag 14 september 2017 – Wie was Jan Pook? Deze vraag stelde Ivo Nieuwenhuis onlangs op de Weyerman-website. Het volgende geeft natuurlijk allerminst een sluitend antwoord op die vraag, maar wel enigszins een beeld van de man, hoe schimmig ook. De doop-, trouw- en begraafgegevens als ook de adressen zijn afkomstig uit de DTB-bestanden van het Stadsarchief Amsterdam.

Jan (Joannes) Pook werd 1-7-1675 gereformeerd gedoopt in de Westerkerk in Amsterdam. Hij was het tweede kind, na Evert (doop 13-12-1672), van Christoffel Pook, koekbakker, en Aaltje (Alida) van Wullen. In 1681 overleed zijn vader. Hij werd op 24 juli in de Oude Kerk begraven vanaf de Warmoesstraat. Het jaar daarop hertrouwde zijn moeder met Bartholomeus Goverts, een uit Zutphen geboortige koopman. Goverts moet enige jaren later overleden zijn, want in 1692 hertrouwde Alida van Wullen, nog altijd woonachtig in de Warmoesstraat, opnieuw, nu met Aris Quickenburgh, notaris.

Toen Jan Pook 3-4-1699 in ondertrouw ging, woonde hij in de Jordaan in de Rozenstraat. Als beroep gaf hij ‘schilder’ op. Zijn beoogde bruid was Barbara (Arisse) Quickenburgh, een dochter van zijn tweede stiefvader. Geboren in 1668 (doop 1 februari) was Barbara ruim zeven jaar ouder dan Jan. Het echtpaar kreeg zes kinderen, allen meisjes, van wie er twee kort na de geboorte overleden. Wellicht woonden ze aanvankelijk in de Jordaan (de eerste dochter werd in 1700 in de Westerkerk gedoopt), maar daarna lijken ze verhuisd te zijn naar de ‘Oude Zijde’. Hun volgende dochters werden gedoopt in de Zuiderkerk (1701, 1704, 1707), Nieuwe Kerk (1710) en Oude Kerk (1711). In 1710 werd een kind van Jan Pook begraven vanaf de Achterburgwal ‘over de Son’, op het Sint Anthoniskerkhof.

In 1712 stierf Barbara Quickenburgh. Op 12 oktober werd ze op het Heiligewegs en Leidsekerkhof begraven vanaf de Laurierstraat, hoek Tweede Laurierdwarsstraat. Kennelijk was het gezin inmiddels naar de Jordaan verhuisd. Pook bleef achter met vier jonge dochters, van wie de oudste elf en de jongste nog geen jaar oud was. Hertrouwplannen van Pook zijn niet bekend. Pook zelf overleed twee jaar later, op 25-10-1714. Hij werd op 31 oktober begraven op het Heiligewegs en Leidsekerkhof. Hij woonde toen ‘op de Wetering aan de slijpmolen bij de overhaal’. Bedoeld is waarschijnlijk de toenmalige steenzaag- en slijpmolen ‘De Stamper’, aan de Boerenwetering/Ruysdaelkade, die hierboven wordt afgebeeld. (Meer over deze molen in de molendatabase. Zie ook lemma ‘overhaal’ op Wikipedia.)

Pook was goed bevriend met Jan van Hoven (1681-1750), dichter, tevens acteur in het Haagse en Leidse toneelgezelschap van Jacob van Rijndorp (1663-1720). Daarvan getuigen de lofdichten van Van Hoven bij Pooks werk (Dood van Eigenbaat, 1708; Rommel-zoodjen, 1709, Tymon, 1710) en de ‘Voorreden’ bij zijn eigen klucht, De gelukte list (1715), en mutatis mutandis Pooks gedichten voor Van Hoven (in: Rommel-zoodjen, p. 151-152, 172-173, 179). De nu obscure toneeldichter Simon Stol (1682?-1720) hoorde waarschijnlijk bij dit kringetje: zowel Pook als Van Hoven schreef een drempeldicht voor zijn Gewaande kraamvrouw (1712) en Stol droeg zijn Bekeerde tooneel spel hater (1713) op aan zijn ‘vriend Van Hooven’.

Een andere ‘Goede Vrind’ moet Marcelis van Heems (?-begr. Groningen, 14-4-1730) geweest zijn (zie Pook, Eerste hekel-dicht aan Reinhart, 1712, p. 15). In de jaren dat Van Heems boekverkoper en boekdrukker in Amsterdam was (1708-1716) gaf hij Pooks Dood van Eigenbaat en Hekel-dicht uit, evenals Van Hovens klucht De gelukte list (1715; een klein deel daarvan was door Pook berijmd). Wellicht was Pook ook bevriend met de Amsterdamse acteur Willem van der Hoeven (1653-1727) (vgl. Rommel-zoodjen, p. 171-172).

Pook schreef verder nog drie Harlequins (1708; hierover: Ivo Nieuwenhuis, ‘Politiek op de kermis. Het genre van de gefingeerde rarekiekvertoning’, MedJCW 39, p. 1-16), het kamerspel Hollebolligen lachende dokter (1709) en de klucht Hans Koekop (1713), gespeeld op de Amsterdamse Schouwburg op 11 en 13 februari 1713.

Over Dood van Eigenbaat is wat te doen geweest. Volgens Pook had hij dit stuk ter beoordeling aan Van Rijndorp gegeven, die het daartoe had doorgegeven aan Ysbrand Vincent, het laatste nog levende lid van Nil Volentibus Arduum. Vincent publiceerde vervolgens een Ondergang van Eigenbaat (1708), waarin Pook zijn stuk geplagieerd zag (zie Pooks uitvoerige toelichting bij Dood van Eigenbaat).

Van Hoven schreef een ‘Rouw-klacht’ op zijn ‘vrind, zo dierbaar’ (opgenomen in Gelukte list, waar hij in de ‘Voorreden’ ook zijn schatplichtigheid aan Pook belijdt). In zijn Jan Pook verwelkomt in de Elizeese velden, van Joost van den Vondel (1714?) werpt Stol enig licht op Pooks andere dan dichterlijke bezigheden. Hij had belangstelling voor wiskunde (‘Uklides, hoog geagt by u’) en ‘Natuurkunde’, met name voor, als ik Stol goed begrijp, luchtverschijnselen als bliksem:

Het Lugtse weesen, voor het oog niet te aanschouwen,
Wistge hun Ligchaamlykheid seer zonneklaar te ontvouwen.
Het vuur zo schigtig, snel bewegend, wistg’ hun werk
En nodige werking te ontvouwen in het swerk.

Hier lijkt ook Van Hoven op te zinspelen:

[Pooks geest die] de dingen
Van ’t ontoegankelyke rond,
Wist door, en door, en door te dringen.

En Pook musiceerde ‘Als Orfeus’ (Stol). Zelf schreef Pook enkele dichtregels op zijn klavecimbel (Rommel-zoodjen, p. 158).

Er zijn aanwijzingen dat hij zijn geld verdiende met schilderen, al is er tegenwoordig geen werk van hem bekend. Volgens Pieter Groenendijk (Beknopt biografisch lexicon van Zuid- en Noord-Nederlandse schilders […] ca. 1350 tot ca. 1720, Utrecht 2008, lemma ‘Poock’) was hij ook kunsthandelaar. Een Amsterdams document van 20-11-1694, dat zich in de Bredius-aantekeningen op het RKD schijnt te bevinden, maakt gewag van Pook als schilder (nog niet door mij geraadpleegd). In 1699 noemde hij zich bij zijn huwelijk ‘schilder’ van beroep en Stol schreef over hem: ‘De Schilderkunde […] verstrekte uw Ampt’. Ten slotte: 22-4-1749 werd in Amsterdam op een veiling een bloemstilleven van ‘Joannes Poock’ aangeboden. Hij heeft dus echt geschilderd! —Anna de Haas

Dit bericht is geplaatst in Uncategorized. Bookmark de permalink.

2 reacties op Wie was Jan Pook?

  1. Ivo Nieuwenhuis schreef:

    Inderdaad, fantastisch Anna!

  2. Peter Altena schreef:

    Wat een geweldig antwoord!!!!!

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.