Voetnoot 29

Perzisch in het werk van Weyerman (1)

dinsdag 10 oktober 2017 – Aflevering 31 van Den Amsterdamschen Hermes (deel 1, 28 april 1722, p. 241) begint met een vierregelig motto, geschreven in een voor mij onbegrijpelijke taal. Weyerman vertaalt het vers moeiteloos.

Tziri, t ziri triagh Janitzae?
Adamira demagh Janitzae?
Tziri, tziri tziragh eeribud.
Adamira demag cheri bud.

Hermes, die Geresolveert is, om in de toekoomende Eeuw de Arabische taal te leeren, viel morgen avond op die vier boovenstaande regelen, zynde (ten naasten by) aldus van inhout.

Waarom brand de kaars in de pyp?
waarom beroemd zich de Mensch, en waarom is hy glorieziek?
om dat, aan den eenen het vochtig kaarsongel ontbreekt
en om dat de andere overlaaden is met Ezels-vet.1

Zijn de vier versregels Arabisch?
Ja en nee. De tekst is getranslitereerd Arabisch, maar de taal is Perzisch, een Indo-Europese taal die zich bedient van het Arabische schrift.2

Met behulp van Google Books vond ik enkele bronnen, die Weyerman mogelijk geraadpleegd heeft. De oudste is: Adam Olearius, Vermehrte Newe Beschreibung Der Muscowitischen vnd Persischen Reyse (Schleszwig, 1656, p. 624). Olearius geeft het vers in Arabisch schrift, transliteratie en Duitse vertaling. Van dit werk verscheen 1662 en 1669 een Engelse vertaling.

Olfert Dapper nam de tekst over in zijn Beschrijving des Koningrycks van Persie (Amsterdam, 1672, p. 127). De tekst maakt deel uit van het hoofdstuk Poësye. Olfert Dapper schrijft:

By geen volk wordt de Poësye hooger geacht, als by de Persianen.

Hij geeft een korte samenvatting van de Perzische prosodie. Ook de Perzische dichters gebruiken rijmklanken. Sommige versregels eindigen niet alleen met dezelfde rijmklank, maar met hetzelfde woord. Dit gebeurt soms ook aan het begin of in het midden van de versregel. De Perzische dichters spelen graag met woorden die een dubbelzinnige betekenis hebben. Sommige gedichten hebben aan het begin om het andere vers verdubbeling van hetzelfde woord. Andere versregels beginnen met een woord, waarmee de versregel daarna ook eindigt. Als voorbeeld geeft Dapper twee verzen, waaronder het vierregelige vers, echter zonder vertaling.

Ik vond het vers met vertaling ook terug in een ander Duits werk: Johann Christoph Wagner, Interiora Orientis Detecta, Oder Grundrichtige und eigentliche Beschreibung aller heut zu Tag bekandten grossen und herrlichen Reiche des Orients (Augspurg, 1687, p. 51).

Toch vermoed ik dat Weyerman gebruik heeft gemaakt van nog een andere bron: Le grand dictionaire historique van Louis Moréri.3 De spelling van het vers bij Weyerman komt het meest overeen met die in het Franse werk. Weyerman gebruikte wel vaker dit naslagwerk (zie voetnoot 13).

In het lemma over Perzië staat onder het kopje ‘La Langue, les Sciences, et l’année des Perses’ het vierregelig vers met Franse vertaling. Ook het Franse naslagwerk ontleent zijn tekst aan het verslag van het gezantschap uit 1656.

Pourquoi est-ce que la chandelle va finir?
pourquoi est-ce que l’homme se vante; & pourquoi est-il glorieux?
Parce qu’à l’un il manque du suif humide,
& parce que l’autre est chargé de graisse d’âne.

Het gedicht bestaat uit drie vragen en twee antwoorden.
Waarom gaat de kaars uit?
Waarom schept de mens op en waarom is hij verwaand?
Omdat het bij de een ontbreekt aan kaarsvet.
En omdat de ander overladen is met ezelsvet.

Weyerman vertaalt de eerste versregel met een uitdrukking, die ook de algemene betekenis heeft van ‘iets of iemand loopt op zijn einde’.4

Op de volgende pagina van aflevering 31 van Den Amsterdamschen Hermes (p. 242) begint ‘De Lof der Bedelaary’. De eerste alinea hiervan is ontleend aan het lemma ‘Pauverté’, ook uit Le grand dictionaire historique.5

Conclusie
Weyerman weet heel handig gebruik te maken van zijn naslagwerken en op die manier komt hij aan motto’s en tekstfragmenten. —Jan Bruggeman

1 De tekst heb ik over vier regels verdeeld. Bij Weyerman is de vertaling een prozatekst.
2 Met dank aan Atika Najafi, Elias Al Jalali en Mohamed Chikhi voor het lezen en vaststellen van de taal.
3 Ik gebruikte de 10e druk uit 1717, deel 4, p. 135.
4 De uitdrukking komt ook voor in het Engels: The candle burns in/within the socket/nozzle. Séwel, A large Dictionary English and Dutch (Amsterdam, 1708. 2e druk, p. 73, 202, 396).
5 Le grand dictionaire historique (1717, deel, 4, 10e druk), p. 120. Weyerman schrijft: ‘Daarom liet een voornaam wysgeer de drie volgende woorden […] schilderen. Sic visum est paupertati.’ Dat zijn er eigenlijk vier, maar in Le grand dictionaire historique staat: ‘lors qu’il mit ces trois mots sur sa porte, sic visum Paupertati’.

Dit bericht is geplaatst in Uncategorized. Bookmark de permalink.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.