Ter dood veroordeeld

donderdag 14 december 2017 – Gisteren kwam ik een aardig boekje tegen: Naam-lyst personen die in Amsterdam van 1693 tot en met 1774 ter dood zijn gebracht. Het is een vermeerdere en verbeterde druk, en in 1774 op de markt gebracht door Maurits Langenwagen uit Amersfoort. Het is een soort yellow press-boekje, om de lezer op sensationele wijze te vermaken met én te doen huiveren voor Penoza-lookalikes.

De Naam-lyst maakte opgang want de STCN meldt dat er drie eerdere edities zijn, uit 1748, 1766 en 1767. In 1778 zou er nog een vijfde editie volgen, maar dan uitgegeven door de Erven van Langenwagen. De Amersfoorter boekverkoper heeft er dus goed aan verdiend. Hij heeft nog even geprobeerd om een fonds op te bouwen vol crimi’s, maar slaagde er niet in. Zijn fonds bevat slechts elf titels, waarvan de Naam-lyst de hoofdmoot vormde.

De straffen die in Amsterdam werden uitgedeeld, logen er niet om. De 50-jarige bloemenversierder Johannes Keep, uit Assendelft, werd wegens sodomie gewurgd, geblakerd en ‘vervolgens de Lighamen met 100 Ponden gewigt yder aan de beenen, in ’t Y geworpen’. Ook de Amsterdamse boekverkoper Hermanus van Werven kwam wegens sodomie in het IJ aan zijn einde.

Ton Jongenelen schreef lang geleden over sodomie en rechtsvervolging in Amsterdam en bracht de binnenbeul en heelmeester François Voogd in verband met Van Werven. Voogd was eveneens van de herenliefde en was daarin zo voortvarend dat hij daarvoor werd aangeklaagd (#MeToo). Om zijn straf te doen verminderen lapte hij een tweetal andere sodomieten erbij: Hermanus van Werven en Gerardus van Hattum. Waarom noemde Voogd juist de boekhandelaren Van Werven en Van Hattum? Citaat uit het artikel van Ton:

Beiden hadden zo te zeggen niet alleen seksueel maar ook politiek een afwijkende geaardheid […] Daar zullen de Amsterdamse regenten wel niet zo gelukkig mee geweest zijn. […] Zijn collega Van Hattum was een geval apart. Die behoorde tot de clientèle van de in 1748 in ongenade gevallen familie Six. In de jaren vijftig waren bij hem tal van geschriften verschenen waarin zowel de hervormde kerk als de doelisten het hadden moeten ontgelden. Inmiddels was zijn rol uitgespeeld, want als homoseksuele en dus chantabele kroongetuige had Van Hattum zijn voornaamste tekstschrijver, de politieke pamflettist Jacob Baroen, achter de tralies geholpen.

Van Werven werd op 30-jarige leeftijd opgepakt en verhoord. Onder tortuur bekende hij anaal contact. Hij werd gewurgd en waarna zijn lichaam in het IJ gesmeten. Van Hattum is in het niets verdwenen.

De Naam-lyst bevat ook een heleboel bijnamen, zoals Piet Schurftkop, Bram den Uil, Dunne David, Vosse Melis, Swarte Piet, Jan van Immenes, Kommezaal, Klyne Hagenaar. En wat ook blijkt: de straffen variëren nogal. Werden sodomieten dus gewurgd en in het water gegooid, anderen werden wegens inbraak ‘slechts’ gehangen en begraven. Wat zandkruier Kasper Kans, uit Brunswijk, heeft uitgespookt weet ik niet, maar in 1696 werd hij opgehangen. Daarna werd zijn lichaam op een horde gesleept en onthoofd. Zijn lijk werd vervolgens op een rad bevestigd waarboven zijn hoofd op een pin was gespietst.

Weinig smakelijke taferelen. Ik moet zeggen: het aantal strafvoltrekkingen in Amsterdam valt mee. Te denken geeft het einde van de Naam-lyst: een indrukwekkende lijst van goud- en zilderwerk dat tussen 25 en 26 januari 1773 gestolen is uit het huis van Pieter Groenewout uit Waverveen. —Rietje van Vliet

Dit bericht is geplaatst in Uncategorized. Bookmark de permalink.

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.