De kerstboom in de 18e eeuw

zaterdag 23 december 2017 – Deze Duitse gravure is naar verluidt de oudst bekende afbeelding van een opgetuigde kerstboom. Bijzonder is dat het geen den of spar is, maar een loofboom. Vermoedelijk een berk. Het kan ook een stel flinke takken zijn die in een waterton staan. De familie staat rond de tafel waarop allerlei etenswaren zijn uitgestald. Of zijn het cadeautjes?

We zien een jongetje op de rug – helaas, ik heb geen betere prent – dat van het lekkers waarschijnlijk niet kan afblijven. Rechts zit een vrouw op een stoel, met een fraaie kanten muts op, die iets uitlegt aan het brave meisje naast haar. Naast de boom staat de kindermeid met een kleuter op haar arm. Het joch kijkt naar het grote ovale portret dat in de boom hangt. Ik neem aan dat het kindje Jezus daarop is afgebeeld. Links, aan het hoofd van de tafel, staat een jongeman, van geringer postuur dan de oudere man naast hem, die uit een boek leest. Het zou zomaar de bijbel kunnen zijn, al zou je verwachten dat de aanwezigen dan meer aandacht zouden hebben voor het kerstverhaal dat voorgelezen wordt.

De maker van de prent is Joseph Kellner, afkomstig uit een Neurenberger familie van schilders en graveurs. Hij is in 1749 geboren (en gestorven in 1814), wat de gebruikelijke datering van de prent op 1753 wat problematisch maakt. Elders op het web wordt de prent eind 18e eeuw gedateerd, maar daarvoor lijkt mij de kleding net iets te ouderwets.

Al in de Middeleeuwen versierde men in de Duitse landen (Elzas) het huis met dennen- of sparrentakken. Het zou een Germaans gebruik zijn, maar er zijn geleerden die zeggen dat dit een verzinsel is van de gebroeders Grimm. Andere geleerden hebben het verhaal in het leven geroepen dat Luther de ‘paradijsboom’ in huis heeft geïntroduceerd: de boom van goed en kwaad uit het scheppingsverhaal. De versieringen – hosties, appels, bloemen en gekleurde papieren knipsels – zouden dan verwijzen naar de vrucht die Adam en Eva plukten van deze boom. Luther zou ook bedacht hebben dat het kindje Jezus cadeautjes brengt.

Wat er van waar is, weet ik niet. Dat de kerstboom van oorsprong een Duits gebruik is, is wel duidelijk. Daar kon de kerstboom enorme proporties aannemen (plaatje). In Nederland dook de boom pas op in de 19e eeuw. —Rietje van Vliet

Dit bericht is geplaatst in Uncategorized. Bookmark de permalink.

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.