Voetnoot 49

De vrye metselaars van den berg Etna

donderdag 26 april 2018 – De vrijmetselarij komt enkele keren voor in het werk van Weyerman. André Hanou verzamelde de verschillende teksten en gaf die uit met een korte inleiding.1

Aflevering 6 van De Naakte Waarheyt is helemaal gewijd aan de vrijmetselarij.2 Ze bevat drie verhalen: De ongeblankette beschryving der vrye metselaars, De moord gepleegt aan Hiram en De vrye metselaars van den berg Etna.

Het laatste verhaal gaat over een koopman die op het eiland Sicilië van Catanea naar Messina reist. Onderweg komt hij een groep metselaars tegen. Op zijn vraag wat ze gaan doen, antwoorden ze dat ze een paleis gaan bouwen op de berg Etna. Korte tijd later komt de koopman weer een groep metselaars tegen met hun meester, een reus van een kerel. De meester beveelt hem tegen de Italianen te zeggen dat zij de volgende morgen de grondvesten zullen horen donderen van zijn ’bovennatuurlijk gesticht’. De koopman volgt het bevel op en de volgende dag is er een enorme uitbarsting van de vulkaan Etna.

Het verhaal is meer een anekdote en heeft niets te maken met de vrijmetselarij. Weyerman weet dat ook wel, want voorafgaand aan de tekst schrijft hij de volgende woorden:

Heeren vrye metselaars, behooren ook de navolgende metselaars onder het broederschap der vrye metselaars? van welke konstenaars, * een paar Hoogduytsche schryvers het volgende getuygt, onder den tytel van De vrye metselaars van den berg Etna.
* Gaulertius en Syfriedus.

De vragen die dit fragment oproepen zijn: wie zijn Gaulertius en Syfriedus, en waar heeft Weyerman het verhaal vandaan?

Zoeken op het trefwoord Gaulertius bracht mij direct bij De groote historische oceaen (1683) van Simon de Vries. Hij vertelt het verhaal ook (p. 433-436) en verwijst eveneens naar Gaulertius en Seyfried.3 Bij Simon de Vries loopt het verhaal anders af. De koopman is zo geschrokken van zijn ontmoeting met de meester-metselaar, dat hij in de stad direct zijn testament laat opmaken en nog diezelfde avond overlijdt.

 Gaulertius heet eigenlijk Simon Goulart (Senlis, 1543 – Genève, 1628). Hij was een hervormd theoloog, humanist en dichter. Hij verliet de katholieke kerk en werd dominee te Genève. In zijn Histoire admirables et memorables de nostre temps uit 1603 staat het verhaal (p. 393v-394v).Seyfriedus is Johann Heinrich Seyfried (ca. 1640-1715) uit Sulzbach. In diens Medulla Mirabilium Naturae (1679) staat het verhaal over de koopman (p. 387-389).

Gaulertius vermeldt bij het verhaal een nog oudere bron. Die verwijzing bracht mij bij Gilbert Cousin, secretaris van Erasmus. In 1552 verscheen zijn Sylva Narrationum met daarin het verhaal in het Latijn (p. 192-197).

Sommige bronnen vermelden de uitbarsting van de Etna: 22 maart 1536. Deze datum staat ook vermeld op de website van het Smithsonian Institution, National Museum of Natural History, waarop alle vulkaanuitbarstingen ter wereld worden bijgehouden.

Naast de Neolatijnse, Franse en Duitse bron vond ik het verhaal ook in enkele  Nederlandse boeken. Het zijn vertalingen van buitenlandse werken:

  • Simon Goulart, [Schat-camer der wonderbare ende gedencvveerdige historien onses tijts. Delft 1614]. deel 1. p. 703-704.
  • Simon Goulart, Cabinet der Historien. Amsterdam 1664. p. 924-926.
  • J.H.S.M.F. [= J.H. Seyfried], Wonderen der natuyr, of een beschryvingh van de wonderlijke geschapenheyt der natuyr, des hemelsche firmaments, sterren, planeten en cometen; alsmede van dese sichtbare werelt en der zon. ’s-Gravenhage 1694. p. 219-220.

Welke bron Weyerman gebruikt heeft, kan ik niet zeggen. Het zou me niet verbazen als het toch het werk van Simon de Vries is geweest en dat terwijl Weyerman zich altijd negatief uitlaat over de schrijver. —Jan Bruggeman

1 De Naakte Waarheyt der Vrye Metselaars. Teksten van de 18de eeuwse schrijver Jacob Campo Weyerman over de Vrijmetselarij. Ingeleid door André Hanou (FAMA Maçonnieke Uitgeverij 2004).
2 De Naakte Waarheyt, afl. 6 (22 april 1737), p. 41-48.
3 Simon de Vries noemt ook Pona. Hiermee bedoelt hij waarschijnlijk Francesco Pona, (1595-1655), van wie Simon de Vries een werk vertaalde. Ik heb het verhaal over de koopman niet kunnen terugvinden in het oeuvre van Pona.
4 Dit is een tweede, vermeerderde druk. De eerste druk is van 1600/1601. Dit deel bestaat uit drie parten, maar daarin staat het verhaal niet.
Er bestaat ook een Engels vertaling: I. Goulart, Admirable and memorable histories containing the wonders of our time (London 1607). Het verhaal staat niet in het hoofdstuk ‘Strange, Fearefull, and horrible Visions’.

Dit bericht is geplaatst in Uncategorized. Bookmark de permalink.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.