Voetnoot 64

De kinderen van de Haagse winkelier in stoffen

woensdag 8 augustus 2018 – Mijn zoektocht in Voetnoot 58 naar de bron van Weyermans antwoord op de vraag waar de naam Koekoekspunt vandaan komt, leverde twee teksten op: A Frolick to Horn-Fair van Ned Ward [1699] en Ingenii Fructus: Or, the Cambridge Jests, samengesteld door W.B. (1700).

Het werkje van Ned Ward bleek nog een tekst te bevatten die door Weyerman is bewerkt, deze keer tot een hele aflevering in zijn tijdschrift De Doorzigtige Heremyt. Het is het verhaal Den gewilligen kapellaan (Voetnoot 61).

Natuurlijk heb ik ook het Engelse kluchtboek Ingenii Fructus gelezen in de hoop daar eveneens iets interessants aan te treffen voor het onderzoek naar de bronnen van Weyermans werk. Ik vond drie gedigitaliseerde bestanden van Ingenii Fructus: één exemplaar uit 1700 in Early English Books Online (EEBO) en twee in Eighteenth Century Collections Online (ECCO).1

ECCO heeft een derde druk uit 1703 en een ongedateerde zesde druk, van na 1718.2
De exemplaren zijn alle drie incompleet. Er ontbreken in elk exemplaar wel enkele pagina’s. Daarnaast zijn de werken strak ingebonden, zodat de pagina’s niet goed gescand konden worden en er tekst in het hart van de boeken onleesbaar is geworden. Kortom, de bestanden nodigen niet echt uit om gelezen te worden. Gelukkig beschik ik over een groot computerscherm en door steeds te wisselen van exemplaar kon ik de inhoud toch lezen.

Op pagina 24 van de eerste druk staat de volgende klucht.3

A Lady of Quality of the Court, coming into the City to buy some Silks and rich Brocades of an Eminent Mercer, when she came into the Shop, She spied four of five little Children playing together, she went to them, and stroaked them, and said they were pretty Rogues, and asked the Mercer if they were his, truly Madam, replys he, I can’t tell, my Wife knows best, Indeed I suspect they are not, they are too pretty, and look more like Courtiers and Noblemen’s Children, and I am apt to believe they may be so, for those Sparks come often into the City, to visit our Dames, and take them abroad with them, and treat them, but however the Matter is not much, for those Gentlemen are as well serv’d at home. How is that, says the Dutchess? Why, replys the Citizen, their Grooms and Coachmen, are at the same time getting Children for them.

Ik herinnerde mij een variant van deze klucht gelezen te hebben in De Doorzigtige Heremyt (afl. 1, 27 september 1728). Op pagina 6-7 staat:

Een zeker vermoogent Edelman bedong eens eenige kostelyke stoffen by een winkelier, woonachtig in ’s Gravenhage, en hy scheen grootelyks vermaakt te zyn met eenige schilderschoone jongetjes en meysjes die langs de winkelvloer zwarmden; doch eyndelyk beschimpte hy den gejaponden Ellenist aldus; Het is geen wonder dat de winkeliers zulke schoone kinders hebben, dewyl wy heeren van het eerste fatsoen de moeite op ons neemen om die toe te stellen. Het is al gebeurt, (repliceerde den winkelier aardiglyk) doch dan verzellen Uw laqueyen of mindere dienaars Madame, die in uw afweezendheyt dwars voor den boeg dryven van uw adelyk kroost, zo dat het ons niet verwondert dat er zo veele vergulde plompaards, en welgeboore botterikken voor den dag komen.

Jac Fuchs vond de klucht ook terug in een werk van Thomas Brown, getiteld A Declamation against Wealth and Quality, in Praise of Poverty:4

A certain Lord being in the City, seem’d pleas’d with the Citizens Children; ’tis no wonder, says he, you Citizens have such fine, sprightly, witty Children; since we Gentlemen of the other end of the Town get ’em and improve the Breed. True, reply’d the Citizen, but then you leave your Coach-men and Foot-men at Home to cross your Strain, which makes your Children all such Block-heads.

Jac en ik zijn van mening dat de grap het beste past bij de twee mannen. Het woord ‘blockheads’ is door Weyerman sterk vertaald met plompaards en botteriken. In Ingenii Fructus speelt de klucht zich af in een winkel en dat vinden we weer niet bij Thomas Brown. Het lijkt wel alsof Weyerman beide versies kende en deze heeft gemixt. Toch zijn Jac en ik het erover eens dat Weyerman Thomas Brown als bron heeft gebruikt. Niet alleen heeft Weyerman meerdere teksten aan het werk van Thomas Brown ontleend, maar ook de inleiding bij de klucht is alleen bij Thomas Brown terug te vinden.

Een enkel voorbeeld als bewijs. In A Declamation against Wealth and Quality, in Praise of Poverty van Thomas Brown staat op p. 138:

The Ladies Lives, Principles, and Actions are much of a Piece; out of the view and Road of Morality and Reason; Custom and Fashion are the Guides, and Fancy and Whim their Directors.

Weyerman heeft op p. 6 van De Doorzigtige Heremyt hiervan het volgende gemaakt:

De leevenswyzen, de grondbeginsels, en de bedryven der adelyke Dames zyn afgescheurt van het eygen tabbaartlaken; zeer zelden bewandelen die gemuskeerde tieranninnen den byweg der reden, of het voetpad der zeedekunde; de gewoonte en de mode zyn haare wegwyzers, en vodderyen en grillen haare bestierders.

—Jan Bruggeman

1. Google Books heeft ook een zesde editie. Dit is hetzelfde exemplaar als dat in ECCO.
2. In ECCO staat ‘1710?’, maar de uitgave is beslist later verschenen. Er is een pagina waarop enkele andere werken worden aangekondigd, onder andere A Banquet for Gentlemen and Ladies, the sixth Edition. De vijfde druk heb ik teruggevonden en die is gedateerd 1718.
3. Dit is pagina 24 van het gedeelte The Way to be Witty. In de derde en zesde druk zijn de kluchten genummerd. In beide uitgaven is het klucht nr. 59. De klucht vond ik ook terug in: Aristotle’s Last Legacy: or, his Golden Cabinet of Secrets opened, for Youth’s Delightful Pastime (London 1711), p. 94-95; en in The Triumph of Wit: and Compleat Cant-Book (Dublin 1767), p. 79.
4. In The Works of Mr. Thomas Brown, in Prose and Verse; Serious, Moral, and Comical (London 1707), dl. 1, p. 127-150. De klucht staat op p. 139.

Dit bericht is geplaatst in Uncategorized. Bookmark de permalink.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.