Complot complot!!

Roman van Cato van Aa over de vertaling van Mary Wollstonecraft

donderdag 6 september 2018 – Op de Deventer boekenmarkt trok een kraam met enkele stapels van hetzelfde boek mijn aandacht. Voor een matsprijs bood de schrijfster, die de boeken beheerde, haar roman Fameuze dames. Een verhaal over vriendschap en vrijheid aan. Bij de titel en de naam van de schrijfster Cato van Aa rinkelde ergens in het achterhoofd een belletje. Oh ja, Rinus van Hattum had me in een briefje over het boek geschreven en ook waar hij kritisch was, waaide waardering me tegemoet.

Met de schrijfster maakte ik een praatje. Of ik historicus was? Even overwoog ik te zeggen: ‘goddank nee’, maar ik hield me in en zei naar waarheid dat ik ‘historisch letterkundige’ was. In het boek, dat ik vanzelfsprekend kocht, wenste Cato van Aa me ‘veel leesplezier’ toe.

Het boek vervulde die wens. Het is een interessante en lezenswaardige roman over de laatste jaren van de achttiende eeuw. Hoofdpersonage is de Amsterdamse uitgeefster Catharina Dóll. Haar dochter Caatje flankeert haar in de strijd om de vertaling van Mary Wollstonecrafts Vindication in het Nederlands te kunnen en mogen uitbrengen. Als vertaalsters heeft zij Betje Wolff en Aagje Deken in gedachten.

Moeder Catharina wordt geteisterd door een verlangen waar haar dochter opvallend weinig last van heeft. Caatje zit tot vervelens toe met haar neus in de boeken – ‘Caatje, lees eens minder, leef meer’, lijkt haar moeder haar te willen toeschreeuwen -, maar moeder laat haar hart vlot veroveren door fameuze mannen zoals … Willem Bilderdijk.

Bilderdijk ontmoet zij in Londen, waar ze met Caatje naar toe trekt om Mary Wollstonecraft te zien en van haar het vertaalrecht te verwerven. Mary is zwanger en ziekelijk. Het vertaalrecht blijkt in de tussentijd door een andere Nederlandse uitgever verworven te zijn  Het is de Haagse uitgever Leeuwesteyn die dat recht op listige wijze voor de neus van Catharina heeft weggekaapt.

Terug in Nederland merkt Catharina dat de Haagse uitgever en de vertaler Ysbrand van Hamelsveld een lelijk spelletje hebben gespeeld. Voor het raadsel, dat Myriam Everard al decennia bezig houdt – waar is toch een exemplaar van de Nederlandse vertaling, wel gerecenseerd, maar niet overgeleverd? – biedt Cato van Aa een elegante oplossing. Die oplossing heeft me niet geheel overtuigd: de motieven van Leeuwesteyn en Van Hamelsveld blijven duister; waartoe dient het complot? Misogynie?

Dat neemt niet weg dat Fameuze dames een onderhoudend boek is, dat een nauwkeurig geschetste ‘couleur locale’ kent. Goed geschreven ook, met enkele dissonantjes (Catharina ‘irriteerde zich’ en anachronismen als ‘puber’, ‘empathie’ en dat lelijke, vertaald Amerikaanse ‘liefde van haar leven’), sober, al mag het stilistisch wel wat gedurfder. —Peter Altena