Voetnoot 70

Hoe moeilijk het is om geen satire te schrijven

dinsdag 18 september 2018 – In de Rotterdamsche Hermes gebruikt Weyerman voor aflevering 27 (23 januari 1721) het motto

Difficile est Satiram non scribere.   Nam quis iniquae
Tam patiens urbis, tam ferreus ut, teneat se?

De constatering dat het moeilijk is om géén satire uit je pen te laten vloeien, is gebaseerd op de eerste satire van Juvenalis (regel 30).1 Weyerman laat het motto dan ook volgen door een paar opmerkingen over satire. Maar waar had hij het motto vandaan?

Het suggereren van overeenkomsten tussen motto’s bij Weyerman en motto’s in andere werken is een hachelijke zaak: motto’s zijn doorgaans citaten uit oudere werken met een brede verspreiding, en Weyerman kan ze op allerlei plaatsen opgepikt hebben.2 Bovendien had hij een goede scholing in de klassieke talen gehad. Het is heel wel mogelijk dat hij geen hint nodig had om op een bepaald motto uit te komen.

Jan Bruggeman en ik hebben de motto’s uit de eerste drie jaargangen van The Weekly Pacquet of Advice from Rome en The Popish Courant, inclusief hun naamvarianten, tegen het werk van Weyerman gehouden.3 In The Popish Courant plaatste Henry Care het motto van Juvenalis maar liefst driemaal aan het hoofd van een aflevering. Had Weyerman het dan daar vandaan? Dat zou ik alleen durven beweren als er in dezelfde aflevering van de Rotterdamsche Hermes een antipapistische passage zou staan die op The Popish Courant terug zou gaan. Dat is echter niet het geval. Sterker, het is niet waarschijnlijk dat Weyerman The Popish Courant hierin kopieerde, want Henry Care beperkt zich tweemaal tot ‘Difficile est Satyram non scribere.’ (met -y-) en houdt het de laatste keer zelfs op ‘Difficile est non Satyram’.

Ook voor de weinige andere overeenkomsten in mottogebruik die we vonden tussen The Popish Courant en werk van Weyerman, kunnen we alleen maar stellen dat het om toeval lijkt te gaan. Het bijgaande overzicht geven we dan ook alleen als staartje van ons verslag over het vergelijken van The Popish Courant met het werk van Weyerman.

De laatste nummers van de tweede jaargang en de volgende jaargangen van The Weekly Pacquet zijn helaas nog niet gedigitaliseerd; Jan en ik hadden toegang tot papieren exemplaren van de eerste drie jaargangen.4 Eerder stelde ik al dat Weyerman het Weekly Pacquet-gedeelte van de derde jaargang niet gebruikt lijkt te hebben.5 De inhoud van The Popish Courant-delen in de derde jaargang is minder sprankelend en maakt de indruk niet goed bruikbaar te zijn geweest voor Weyerman. Of hij die derde jaargang wel of niet in handen gehad heeft, valt natuurlijk niet te zeggen: hij zou hem ongebruikt terzijde gelegd kunnen hebben. Maar de veronderstelling dat Weyerman alleen de eerste twee jaargangen van de Weekly Pacquet (en daarin begrepen The Popish Courant) heeft gebruikt, en niet de derde, is bij deze leesronde niet onderuit gehaald. –Jac Fuchs

Motto’s die zowel in werk van Weyerman als in The Popish Courant voorkomen
1. Rotterdamsche Hermes nr. 27 <=> Popish Courant 1 nr. 2, 2 nr. 13 en 3 nr. 35.
2. Den Echo des Weerelds 1 nr. 48 <=> Popish Courant 1 nr. 31.
3. Den Vrolyke Tuchtheer nr. 41 <=> Popish Courant 1 nr. 17, 1 nr. 25 en 3 nr. 26.
4. Het Oog in ‘t Zeil nr. 8 <=> Popish Courant 1 nr. 1.

Noten
1. Weyerman citeerde uit dezelfde satire van Juvenalis voor het motto van de nummers 1 en 35 van de Rotterdamsche Hermes.
2. Dit motto haalde Weyerman echter niet uit de Tatler of uit de Spectator, want daar werd het nooit gebruikt.
3. Eind juni 1680 liep de The Weekly Pacquet of Advice from Rome een verschijningsverbod op. Binnen drie weken sloeg Henry Care terug met nummer 1 van The New Anti-Roman Pacquet: or Memoirs of Popes and Popery Since the Tenth Century. De laatste pagina’s voerden de kop The Popes Harbinger, By way of Diversion: or, An After-Course of Miracles verbatim from Popish Authors. De hoofdtitel werd later gewijzigd in The New Anti-Roman Pacquet: or Memoirs of Popes and Popery, For the Conviction of Papists, and Confirmation of Protestants, terwijl de laatste pagina’s de kortere kop The Popes Harbinger, By way of Diversion kregen. Na 21 nummers van dit blad verscheen nummer ‘22 alias 26‘ van de ‘Third Volume’ van The Weekly Pacquet of Advice Restored: or, The History of Popery continued, waarvan de laatste pagina’s de kop The Popish Currant voerden.
Eind februari kreeg het blad zijn originele hoofdtitel terug, die de rest van derde jaargang niet meer wijzigde. De kop van de laatste paar pagina’s wijzigde voor enkele nummers terug in The Popish Courant, maar ging daarna onder de eenvoudige kop The Courant verder. Curieus is dat de derde jaargang 80 nummers telt en meer dan anderhalf jaar duurde: van 4 juni 1680 tot en met 16 december 1681.
4. The Weekly Pacquet haalde de vijf jaargangen (240 nummers). Van de laatste jaargang zijn twee verschillende edities verschenen, doordat Henry Care na een conflict met zijn uitgever naar een andere uitgever overstapte.
5. Jac Fuchs, ‘”To give you a thorough insight shall be the scope of these successive sheets”. Enige nieuwe aanmerkingen over Weyermans Historie des Pausdoms’, in: Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman 32 (2009), p. 29-38.