Een brief van Monsieur de Voiture
dinsdag 25 september 2018 – Op 4 augustus 1722 plaatste Weyerman in de Amsterdamse Hermes (deel 1, nummer 45, p. 358) een brief van een man die van een dame een katje cadeau gekregen had dat zijn hele huishouden op stelten zet. Het dier hoeft niet gevoerd te worden, want het weet uitstekend de weg in de keuken te vinden. En:
Het lieve poesje begint eenigzins mak te worden, want het scheelde gisteren, geen hairbreete, of zy had my een vinger afgebeeten, en, daar is niemant in myn huis, of hy is door uw katje getandmerkt.
De herkomst van anekdote is een weggevertje van Weyerman, want zowel in de inleiding als in de ondertekening noemt hij de naam Voiture. Niettemin heeft bij mijn weten nog nooit iemand erop gewezen dat Weyerman werk van deze Fransman bewerkt heeft.
Monsieur Vincent de Voiture (1597-1648) leverde dichtwerk, maar maakte bovenal naam met zijn brieven. In zijn Oeuvres zijn ongeveer 250 van zijn brieven uitgegeven, waaronder inderdaad ook de brief die Weyerman hier overnam. In mijn jeugd is mij de nodige terughoudendheid bijgebracht ten aanzien van het lezen van brieven die niet aan mij gericht zijn; ik heb het werk van De Voiture daarom niet verder bekeken, en kan niet zeggen of Weyerman er vaker uit geput heeft.
Deze voetnoot op het JCW-blog leek dus een makkie. Maar omdat Jan Bruggeman me een gewetensvraag stelde, moest ik me toch behoorlijk in deze brief verdiepen. Had Weyerman, vroeg Jan, een Franse of een Engelse editie van de brief van De Voiture als voorbeeld gebruikt? Jan kende de brief namelijk uit een Engelse bundel uit 1700 met vertalingen van brieven!1
Het antwoord is niet eenvoudig gegeven. Bij vergelijking van de drie versies blijkt de Engelse versie de Franse op de voet te volgen, terwijl Weyerman juist een vrije bewerking heeft gemaakt. De Voiture richtte zich tot een abdis, maar Weyerman heeft alle verwijzingen naar religie eruit geschreven en de Pater Augustyn in de Nederlandse versie er juist weer aan toegevoegd. De kat Romigranobis bij Weyerman heet zowel in het Frans als in het Engels Rominagrobis.2
Er zijn twee details die suggereren dat Weyerman uitging van een Franse editie. Aan ‘de alderschoonste spaanse katten, [die] maar gezengde pelssen [zyn], ten haaren opzigt’ zit alleen in de Franse versie ook een brandlucht. En Poncette, aan het slot van de brief, was volgens commentatoren de dochter van een bediende van de dame tot wie De Voiture zich richtte. In de Engelse versie is Poncette een olifant geworden. Dan sluit Weyerman met de kamenier Isabelle veel dichter aan bij de Franse dan bij de Engelse tekst.
Vergelijking van Weyermans versie met de Franse en de Engelse brief laat wederom zien dat Weyerman een begenadigd bewerker was. Hij laat in zijn vertaling details weg en voegt er nieuwe aan toe, bedenkt toepasselijke nieuwe woorden (‘getandmerkt’) en levert een samenhangend en afgerond geheel op, dat ik zonder zijn eigen aanwijzingen niet als vertaling herkend zou hebben. Zijn stijl overtreft hier die van Thomas Brown ruim. —Jac Fuchs
1. Diverse auteurs: Familiar and courtly letters written by Monsieur Voiture to persons of the greatest honour, wit, and quality of both sexes in the court of France; made English by Mr. Dryden, Tho. Cheek, Esq., Mr. Dennis, Henry Cromwel, Esq., Jos. Raphson, Esq., Dr. -, &c. ; with twelve select epistles out of Aristanetus, translated from the Greek; some select letters of Pliny, Jun and Monsieur Fontanelle, translated by Mr. Tho. Brown; and a collection of original letters lately written on several subjects, by Mr. T. Brown; to which is added a collection of letters of friendship, and other occasional letters, written by Mr. Dryden, Mr. Wycherly, Mr. -, Mr. Congreve, Mr. Dennis, and other hands (Londen, 1700).
2. Of dit een verschrijving van Weyerman is? Weyerman gebruikt de naam opnieuw op p. 238 van deel 2 van Den Amsterdamschen Hermes, in een ‘Verdichtsel’. Die fabel was gebaseerd op een tekst van Henry Care, maar de kattennaam is daar door Weyerman toegevoegd.