De Verlichting van Simon Vuyk vervolgd
donderdag 4 oktober 2018 – Op 7 september jl., toen in het centrum van Utrecht vele kerkgebouwen open huis hielden, werd in de Lutherse Kerk een nieuwe Vuyk gepresenteerd: De geboorte van de verlichte predikant. Cultuuroverdracht en preken van remonstranten 1700-1800.
Het boek schenkt aandacht aan zeven prominente en minder bekende remonstrantse predikanten: zeven portretten. In de voorbije decennia heeft Simon Vuyk aan de verlichte remonstranten en hun grote bijdragen aan de verspreiding van de Verlichting in Nederland vele boeken en studies gewijd. Als de remonstranten al niet bestonden, had Simon Vuyk ze uitgevonden.
Wie het werk van Simon Vuyk leest, ziet intellectuele geschiedenis verbonden met ‘human interest’. In het nieuwe boek, met 150 bladzijden bepaald niet Vuyks dikste, volgen we de lotgevallen van dominees in de achttiende eeuw. Het verhaal van de zeven predikanten is óók een geschiedenis van de Verlichting in Nederland.
Cornelis van Arckel, die het bal opent, is vooral actief in Rotterdam, waar hij zich met volle overgave in het plaatselijke culturele leven stort. De dominee beoefent ook de neo-latijnse dichtkunst, in onze ogen ‘vieux jeu’, maar in die jaren nog voorname chic, superieur geacht aan de literatuurbeoefening in het wufte Frans en het platte Nederlands.
Kornelis Westerbaen, ook actief in Rotterdam, engageerde zich in 1747 en 1748 en nam het in het openbaar tegen de prinsgezinde ‘volksverleiders’. Westerbaen was misschien minder geleerd dan Van Arckel, maar met zijn staatsgezinde sympathie nam hij die jaren wel meer risico.
Willem Suderman werkte mee aan De Hollandsche Spectator en in zijn preken leunde hij op de fysico-theologie. Vuyk werpt een flitslicht op de preken van Suderman, waar hij het licht langdurig en krachtig laat schijnen op de preken van de predikant van Friedrichstadt, Johannes Peters. Het gelukkig toeval wil dat er van Peters pakken preken in handschrift bewaard zijn gebleven, reden genoeg voor Vuyk om naar Friedrichstadt af te reizen.
De meeste aandacht schenkt Vuyk aan de preken van zijn favoriet Jan Konijnenburg. Over Van Konijnenburg, in de Bataafse Republiek prominent actief, schreef Vuyk al eerder. In zijn nieuwe boek publiceert hij stukken manuscript, bedoeld voor preken en verhandelingen. Onderwerp van de preek is Christus’ vervloeking van de vijgenboom. Konijnenburg benadert de vijgenboom-passages in de evangelies van Mattheüs en Marcus op een manier die zowel bewondering als verwondering wekt. Er is geen vijgenboom in het Oude of Nieuwe Testament, in het werk van joodse en klassieke auteurs of die wordt besnuffeld en gebruikt voor de analyse van op het eerste gezicht duistere passages in de evangelies.
Bij het lezen van de preekfragmenten van Konijnenburg moest ik onweerstaanbaar denken aan Erasmus’ Lof, waarin hij de filologische werkzaamheid laat bestieren door de Zotheid. Zo is het ook hier: het is krankejorum, maar noodzakelijk om tot verbeterd begrip te komen. —Peter Altena
RSS - berichten