Voetnoot 80

Weyermans parodie op de Beatrijs

dinsdag 6 november 2018 – Weyerman vertelt op humoristische wijze in Den Ontleeder der Gebreeken het verhaal over een priester die op kerstnacht drie missen wilde opdragen, maar even daarvoor met een meisje naar bed was geweest.1 Daarmee zondigde hij tegen de gelofte van kuisheid en dat bleef niet zonder gevolgen.

De drie missen werden een ramp. Bij de laatste vloog er zelfs een duif de kerk binnen, die de miskelk leegdronk en wegvloog met de hostie in zijn snavel. Er zat voor de priester niets anders op dan bij de abt te gaan biechten. Na de biecht gaf de abt de priester de opdracht nog een mis op te dragen. Toen verscheen ook weer de duif, die op miraculeuze wijze de wijn en de hostie teruggaf.

Weyerman noemt bij dit verhaal zelf zijn bron: Caesarius Monachus in Heysterbag. lib. 8. cap. 69. Volgens mij bedoelt Weyerman daarmee de Dialogus miraculorum van Caesarius von Heisterbach (ca. 1180 – ca. 1240). Deze cisterciënzer monnik geldt als een van de beste vertellers van de Middellatijnse literatuur. Hij schreef verschillende werken, waaronder twee heiligenlevens en twee bundels met exempelen.

De Dialogus miraculorum schreef hij tussen 1219 en 1223 en omvat 746 korte hoofdstukken, verdeeld over twaalf afdelingen met ieder een eigen thema. Zeer waarschijnlijk heeft Weyerman gebruik gemaakt van een gedrukte versie, Illustrium miraculorum et historiarum memorabilium Lib. XII (Keulen 1591). Latere edities zijn van 1599, 1604 en 1605. Het verhaal van de priester vond ik echter niet in het achtste boek, hoofdstuk 69, maar wel in het tweede boek, hoofdstuk 5.

De Dialogus miraculorum bevat ook het verhaal van een kosteres die het klooster verlaat (boek 7, hoofdstuk 35). Als zij na vele jaren weer terugkeert, blijkt dat haar taak al die jaren is waargenomen door Maria. Wij kennen dit verhaal allemaal uit de Beatrijs, de Maria-legende die kort voor 1374 is geschreven.

Weyerman parodieert in Den Ontleeder der Gebreeken ook het exempel van Beatrix uit de Dialogus miraculorum.2

Een Vertellingje van een schoone Non.
Een jonge Non, die ’s nachts zo misselyk droomde, dat haar voeten ’s ochtens laagen op haar Hoofdpeuluw, hong de Nonnekap op den tuyn, en zy wiert een openbaare Straat-Madelief, (had zy in ’t Klooster gebleeven, was ’er kans geweest, om een geheym Heerooms Getyboek te worden) en, na dat zy alle de Schermschoolen van Aretyn afgevourageert had, kreeg zy een Inkeer, Poes wiert hoe ouder hoe devoter, en de Kat keerde weerom na ’t Kloosternest. Geen Mensch weet hoe die verzengde Poes in ’t Klooster raakte, (wy sustineeren door de tralien van het Keldergat) het zy hoe het zy, de verzaade Non kroop in haar Cel, en aldaar vond zy St. Margariet op een Stoel zitten, die een kopje Thee dronk in kaar [= haar] Eenigheyt, en die bewoogen door haar Boetvaerdigheyt, ’t verdwaalde Lam aldus vertrooste. Daar zyn de Sleutels, Suster Trapgans, (nota bene, dat die Non de Klooster Poortierster was geweest) geen van uwe Medesusters weet iets van uwVlucht, ik heb uw Ampt waargenomen, terwyl gy voor Maria Magdalena speelde,en meer heb ik uw niet te beveelen, doet wel en valt niet om
Zo dat Mirakel geen gelegendheyt gegeeven heeft aan diergelyke graage Susjes, om nu en dan eens te gaan zullen op het Bom-Ys der Liefde, is ’t ons vergeeten, zegt den Schryver van de Historie des Pausdoms.

De Beatrijs, die gebaseerd is op dit exempel, is een verhaal dat in zeer veel varianten voorkomt en dat in vele talen is vertaald: in het Frans, Duits, Spaans en zelfs in het Arabisch. De middelnederlandse variant wordt beschouwd als de beste. Van een parodie op dit verhaal of het exempel dat eraan ten grondslag ligt, heb ik nog nooit gehoord. Weyerman is hierin uniek. —Jan Bruggeman

1. Den Ontleeder der Gebreeken, deel 2, afl. 20, 26 februari 1725, p. 157-158.
2. Den Ontleeder der Gebreeken, deel 2, afl. 18, 12 februari 1725, p. 144.

 

Dit bericht is geplaatst in Uncategorized. Bookmark de permalink.

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.