Voetnoot 91

Schotten in het werk van Weyerman 4 – De kus van Margaretha Stuart

vrijdag 4 januari 2019 – Margaretha Stuart, ook wel Margaretha van Schotland (1424-1444), was de eerste echtgenote van de kroonprins van Frankrijk, de latere koning Lodewijk XI (1423-1483). Weyerman vertelt in zijn verhandeling over de kus in Den Echo des Weerelds een mooie anekdote over haar.1

Wanneer Margaretha door de gangen van het paleis loopt, ziet ze op een bank Alain Chartier slapen. Chartier (ca. 1385-1430), secretaris van de Franse koningen Karel VI en VII, was in zijn tijd een van de belangrijkste dichters van Frankrijk. Hij wordt ook de vader van de Franse welsprekendheid genoemd. Volgens overlevering moet hij heel lelijk zijn geweest. Margaretha loopt naar hem toe, buigt zich over hem heen en geeft hem een kus. Op de vraag waarom zij dit doet, antwoordt zij: ‘Ik kus niet de man, maar de mond waaruit zulke verrukkelijke woorden komen’.

Het verhaal is keer op keer naverteld en diverse kunstenaars zijn er door geïnspireerd om de gebeurtenis te tekenen of te schilderen. Enkele voorbeelden daarvan illustreren deze voetnoot.

Door de veelheid aan bronnen is het ondoenlijk dé bron van Weyerman aan te wijzen, of het zou toch weer Le grand dictionaire historique van Moréri moeten zijn geweest. In de editie van 1702 staat het verhaal in zowel het lemma van Alain Chartier als van Marguerite d’Ecosse.2

Ik ben ook nog op zoek gegaan naar de oudste bron van het verhaal, maar telkens vond ik weer oudere werken en andere auteurs. Uiteindelijk kreeg ik de biografie van Alain Chartier onder ogen.3 De schrijver hiervan bleek de zaak al eerder onderzocht te hebben. Ik verlaat me op hem, maar ik heb de genoemde bronnen wel gecontroleerd.

De vroegste bron voor het verhaal is Les annales d’Acquitaine van Jean Bouchet uit 1524. Dat werk verscheen tachtig jaar na het overlijden van Margaretha Stuart, een niet onbelangrijk detail. De anekdote werd overgenomen door Gilles Corrozet in 1556 in zijn Les divers propos memorables en in 1596 door Etienne Pasquier in Les recherches de la France. Ook in de jaren daarna werd het verhaal op verschillende manieren doorverteld.

De historici hebben zich ook over deze zaak gebogen. En wat blijkt? Margaretha kan de kus nooit gegeven hebben! Wanneer zij in 1436 naar Frankrijk komt, is Alain Chartier al zes jaar daarvoor overleden. Er zijn geschiedschrijvers die beweren dat het voorval niet in Frankrijk, maar in Schotland heeft plaatsgevonden, maar dat betwijfel ik. Het is waar dat Alain Chartier meereisde met de delegatie naar Schotland om het huwelijk tussen Margaretha en de dauphin te regelen, maar toen was Margaretha pas vier jaar.

De kus zou volgens George Puttenham zijn gegeven door Anna van Bretagne (1477-1514). Hij schrijft dat in The Arte of English Poesie (1589), maar gelet op haar geboortejaar heeft Anna van Bretagne Alain Chartier nooit ontmoet.

Voor de een is het verhaal over de kus een broodjeaapverhaal, voor de ander is het een mooie vertelling over de ultieme beloning van een koningin voor het werk van een dichter. —Jan Bruggeman

Noten
1. Den Echo des Weerelds, deel 1, afl. 21, 11 maart 1726, p. 161-168.
2. Een mogelijk andere bron is Menagiana ou les bon mots (Paris, 1715, dl. 3, p. 205). Weyerman heeft als citaat: ‘Ik kus die Mond die ons zo veel heerlijke Zinspreuken uytlevert’. Dit komt aardig overeen met het citaat in de Menagiana: ‘Je baise, disoit-elle, une bouche de laquelle sont sorties de si belles choses’. In Le grand dictionaire en andere bronnen gaat hier nog een gedeelte aan vooraf: ‘qu’elle n’avoit pas baisé l’homme, mais la bouche, qui avoit prononcé tant de belles choses’.
3. Edward Joseph Hoffman, Alain Chartier. His work and reputation (Genève 1975), p. 32 (Reprint van de editie New York 1942).

Dit bericht is geplaatst in Uncategorized. Bookmark de permalink.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.