Voetnoot 132

Het bruisende leven in Utrecht

woensdag 16 oktober 2019 – In Den Vrolyke Tuchtheer van 27 maart 1730 meldt Weyerman dat hij na een overnachting in ‘de hoofdstad van een Sticht’ (=Utrecht) samen met een reisgenoot een rijtocht wil maken naar een insectenrijke vrijplaats (= IJsselstein).

De beschrijving van IJsselstein en zijn inwoners is al eens besproken door Fred Vogelzang.[1] De band van Weyerman met Utrecht werd door Peter Altena diepgaand onderzocht.[2] Maar de beschrijving van Utrecht die Weyerman hier geeft, is volgens mij nog niet besproken.

Weyerman zegt dat het net marktdag is en schetst een tafereel van grote bedrijvigheid:

Deezen droegen, en geenen wierden gedraagen. Ruym baan daar, schreeuwde een huurkoetsier, die een Germaans baron, gevloekt met een yle beurs, en ontvrient van harssens, na de maaliebaan voorthorte, om aldaar een alleenspraak op te stellen over de rampspoedige vertraaging van zyn wissel. Scheerje uyt de weg, gilde een kaerel die een kruywagen, bezwangert met drooge okkernooten voortrolde, een vrucht die de longen der Stichtsche winkelknegts bederft […].
Den een trok, en den ander dreef
. Wyk uyt de weg, lanterfant, riep een karreman, of staaje daar om dat de kar je te barsten zou rollen? Een ketellapper brulde, Hebje geen ketels, eyerpotten, of braadpannen te lappen? Onder wyl dat een ander hoerewicht luyder kefte als den Stentor van Homeer, Acht varsche limoenen voor een schelling, of tweeblanken de drie. Een Bunschooter vischboer rekte zyn smoel uyt tot aan zyn ooren, en huylde als een werfdog, Leevende Spiering en bot […].[3]

Weyerman en zijn kompaan moeten de nodige moeite doen om door de drukte op tijd buiten de Stolsteegspoort (of Stolsteegsche poort, nu bekend als de Tolsteegpoort – helaas lang geleden gesloopt) te raken. Dat moet volgens mij wel meegevallen zijn: met de tegenwoordige drukte loop ik binnen de 25 minuten van Wolvenplein (of Weerdbrug) naar de Tolsteegbrug. Dat is in de lengterichting van het ene naar het andere einde van de oude binnenstad. 

Het ligt voor de hand dat Weyerman overnachtte in het Kasteel van Antwerpen, midden in het centrum. Dan is 20 minuten ruim genoeg om de Stolsteegspoort te bereiken. Zeker als je niet over de Oudegracht maar over de Springweg of de Nieuwegracht loopt, waar het ook Weyermans tijd beslist minder druk was.[4]

De variatie aan handel, vervoersmiddelen en types die Weyerman schetst, deed mij eerder aan een metropool als Londen denken, en aan de prenten van Hogarth, dan aan een provinciestad als Utrecht.

Misschien heb ik de bedrijvigheid in Utrecht op een marktdag onderschat, maar de associatie met Londen blijkt nog niet zo gek te zijn. Weyerman liet zich bij zijn beschrijving namelijk inspireren door een passage uit Amusements Serious and Comical, Calculated for the Meridian of London van Thomas Brown:[5] 

Some Carry, others are Carry’d: Make Way there, says a Gouty-leg’d Chairman, that is carrying a Punk of Quality to a Mornings Exercise: Or a Bartholomew-Baby Beau, newly Launch’d out of a Chocolate-House, with his Pockets as empty as his Brains. Make room there, says another Fellow driving a Wheel-barrow of Nuts, that spoil the Lungs of the City Prentices […].
One Draws, another Drives. Stand up there, you blind dog, says a Carman, Will you have the Cart squeeze your Guts out? One Tinker knocks, another Bawls, Have you brass Pot, iron Pot, Kettle, Skilit, or a Frying-Pan to mend: Whilst another Son of a Whore yelps louder than Homer’s Stentor, Two a Groat and four for Sixpence Mackerel. One draws his mouth up to his Ears, and Howls out, Buy my Flawnders, and is followed by an Old Burly Drab, that Screams out the sale of her Mades and her Sole at the same Instant.

De hele marktscene komt bijna tot in detail als de lege beurs overeen, maar Weyerman heeft, als altijd, op de finesses gelet. Zo is bij hem de lege beurs van een Germaans baron, en probeert de eerste visverkoper limoenen aan ons te slijten, in plaats van makreel, wat het marktaanbod nog gevarieerder maakt. Het Chocolate-House is verdwenen, maar heeft mogelijk zijn weerslag gevonden in de alinea die aan dit citaat vooraf gaat. Daar plaatste Weyerman een paar sneren naar Utrechters: in een huis woonde ooit ene ‘Lakem*n’, en hadden ‘verscheydene verborgendheden van Romeyn de Hooghe’s dwaalende snol het licht gezien’.

Mogelijk doelt Weyerman hier op Johan Lakeman, die in de jaren 1711-1720 op verschillende locaties een huis huurde waarin hij een koffiehuis uitbaatte; ‘en wat verder logeert Pieterke van der Pluym, befaamt aan de Maas door Vader Vondels uythangbort, het trouwen van zyn meyd, en het verstrooyen van schimpschriften […]’. Weyerman wijst hier mijns inziens naar Pieter van der Veer, die volgens Ton Jongenelen de drukker van de Keurdigten was, en in 1723 van Rotterdam naar Utrecht verkast was.[6] – Jac Fuchs


[1] Fred Vogelzang, ‘Weyerman in IJsselstein  op zoek naar ‘De Gulden Wagen’, in: Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman 30 (2007), p. 140-144.

[2] Peter Altena, ‘Abderiet in Threcut  Utrechtse notities over leven en werk van Jacob Campo Weyerman’, in: Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman 16 (1993), p. 65-83.

[3] Wie wil horen hoe een markt (in Londen, begin zeventiende eeuw) ongeveer klonk, raad ik aan tijdens het lezen van deze Voetnoot de Cries of London van Orlando Gibbons (1583-1625) te beluisteren.   

[4] Zie Sententie van den Hove van Holland, tegens Jacob Campo Weyerman. Gepronuncieert den 22 July 1739 (Den Haag 1739), p. 7. Wel gaat deze passage over Weyermans jaren in Vianen (1731-1738).

[5] Thomas Brown, Amusements Serious and Comical, Calculated for the Meridian of London (Londen 1700), Amusement III ‘London’, p. 20-21. Ik citeer en gebruik een link naar p. 25-26 in de tweede druk van 1702. De tekst is ook opgenomen in alle edities van de Works van Thomas Brown.

[6] Ton Jongenelen, ‘De Keurdigten  Het levenswerk van Pieter van der Goes, boekverkoper’, in: Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman 27 (2004), p. 57-67.

Dit bericht is geplaatst in Uncategorized. Bookmark de permalink.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.