Tischbein en de idylle van het voorlezen

woensdag 8 januari 2020 – In de Tischbein-catalogus (Rijksmuseum Twenthe) worden bij herhaling inkijkjes in het leven van de schilder geboden. Het is vooral Tischbeins dochter Caroline die daarvoor verantwoordelijk is. In het gezin van de schilder werd naar haar zeggen ‘moderne kinderliteratuur’ gelezen, zoals ‘het tijdschrift Der Kinderfreund van Felix Christian Weisse, de Reisebeschreibungen van Joachim Heinrich Campe en Robinson Crusoe van Daniel Defoe’. 

In zijn portretten gaf Tischbein meer dan eens de geportretteerden een brief, een kaart of een boek in handen. Blijkbaar liet men zich graag als lezer afbeelden. Wie las of zojuist gelezen had, had zich verdiept in een andere wereld en droeg op het gezicht de sporen van dat uitstapje: rode wangen of afwezige ogen.

Caroline Tischbein schetst een huiselijk tafereeltje: als vader zich na zijn middagdutje en een kop koffie weer vertoonde, ‘begon moeder met haar taak als voorleester’. De kinderen ‘breidden, naaiden of speelden’ en vader maakte onderwijl tekeningen of schetsen voor schilderijen. Wie luisterde naar moeder? Moeder zelf natuurlijk, ook de kinderen – bij het breien moet dat kunnen – en de vader.

Wat las moeder? ‘Historische werken, reisbeschrijvingen, ‘maar vaak ook een goede oude of nieuwe roman’. De vader leverde ‘meestal leerzaam commentaar’ op serieuze literatuur.

In haar memoires schrijft Caroline dat zij in het atelier van de vader samen met haar moeder moest zingen en dat ook zij hem moest voorlezen.

Over de jaren in Nederland noteert Caroline dat de familie bij de familie Scheerenberg aan de Herengracht te gast was en dat de kinderen zich in een aangrenzende ruimte stil hielden, terwijl de vader in het hoofdvertrek aanwezigen portretteerde ‘terwijl de Franse heren voorlazen’.

Bij de traditie van het voorlezen – een essentieel onderdeel van ‘the social life of books’- hoorde blijkbaar dat er tegelijkertijd getekend of geschetst kon worden en dat soms spelende kinderen aanwezig waren.

Terecht worden kanttekeningen geplaatst bij het realistisch gehalte van dergelijke idyllische gezinsgezichten. Zoals een klok die stil staat, twee keer per etmaal de juiste tijd aangeeft, zo zal ook een idyllische verbeelding van gezinsleven enkele malen per maand naar het leven getekend zijn. – Peter Altena

¶ Op de illustratie hierboven, vervaardigd door Daniel Nikolaus Chodowiecki (1780, is een voorlezende dame te zien. Coll. Rijksmuseum.

Dit bericht is geplaatst in Uncategorized. Bookmark de permalink.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.