Het veranderende beeld van historische figuren

dinsdag 9 maart 2020 – Magdalena Moons blijft een mysterieuze figuur. Zij zou de Spaanse krijgsheer Valdez, haar geliefde, in 1574 hebben overgehaald om de beslissende aanval op de stad Leiden uit te stellen. Na dit uitstel keerden de kansen door een draaiende wind en wassend water en konden de geuzen de stad bevrijden.

Er is nu dan wel een leerstoel stadsgeschiedenis in Leiden naar Magdalena Moons vernoemd, maar de nieuwe hoogleraar Ariadne Schmidt die op 28 februari jl. haar oratie hield, stelde nog eens vast dat we niet weten of Moons werkelijk zo’n cruciale rol heeft gespeeld bij het Leids Ontzet als haar wel wordt toegedicht.[1]

In elk geval is in tal van publicaties en toneelstukken aandacht geschonken aan de rol die  Magdalena Moons zou hebben gespeeld. Haar status is in de loop van de tijd sterk gewisseld, zo benadrukte de nieuwe hoogleraar in haar oratie. Van bijzit van Valdez in een toneelstuk van Bontius uit 1646 groeide ze in de achttiende eeuw uit tot een heldin.

Zo speelde Moons, samen met Elisabeth, de dochter van burgemeester Van der Werf, een hoofdrol in het toneelstuk van Lucretia van Merken, getiteld Het beleg der stad Leyden uit 1774. Ook andere kunstuitingen – gedichten en schilderijen – zorgden ervoor dat ze een plaats kreeg in de collectieve herinnering. 

In de negentiende eeuw ging een andere wind waaien. Zo is wel zeer frappant, dat de Kamper Rederijkerskamer in 1854 de rollen van Moons en Elisabeth zonder meer liet schrappen, omdat de rederijkerskamer geen vrouwen toeliet en de vrouwenrollen niet door mannen wilde laten spelen.[2] Wetenschappers bogen zich toen ook over het verhaal. Zij bestempelden vervolgens het heldinnenverhaal als een fabel, zoals de vermaarde historicus Robert Fruin in 1879 deed.

Het debat tussen gelovigen en debunkers is door Els Kloek beschreven als een clash tussen amateurs, geïnteresseerd in hun voorouders, en historici, voor wie de status van het vak als echte wetenschap erg belangrijk was. Ze heeft een bijdrage geleverd aan de overbrugging van de kloof door het opmerkelijke bewijs te vinden dat Moons en Valdez wel degelijk met elkaar getrouwd zijn geweest. 

De leeropdracht van de nieuwe (bijzonder) hoogleraar bestaat naast onderwijs en onderzoek ook uit het verbinden van plaatselijke erfgoedinstellingen en historische verenigingen met de universiteit. Ariadne Schmidt wil het verhaal van de naamgever van haar leerstoel daarin een plaats geven. In haar programma wil ze samen met onder meer het PStheatergezelschap een project opzetten aan de hand van het verhaal van Magdalena Moons. Ze wil zo laten zien hoe de herinnering aan Moons veranderde in de afgelopen eeuwen en wat dat zegt over de plaats van de vrouwen in de geschiedenis. En breder: hoe denken we over vrouwen, mannen, helden en heldinnen in de loop van de historie. Een interessant experiment! – Jan Postma


[1] Ariadne Schmidt, Mensen maken de stad. Gender en diversiteit in de geschiedenis van de Leidse stadscultuur (oratie Leidse Universiteit, 2020).

[2] Jan Postma, ‘De verminking van een achttiende-eeuws toneelstuk’, op deze website (6-8-2019).  

Dit bericht is geplaatst in Uncategorized. Bookmark de permalink.

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.