dinsdag 24 maart 2020 – In de achttiende eeuw brachten uitgevers de titelpagina en het voorwoord van tijdschriften niet tegelijk uit met het eerste nummer, maar pas wanneer er een jaargang was volgemaakt. Dat dit bij de periodieken van Weyerman ook zo ging, kunnen we lezen aan het einde van de laatste aflevering van de eerste jaargang van Den Echo des Weerelds:[1]
Heden wordt uytgegeven den Tytel en Voorreden van den Echo des Weerelds, door Jacob Campo Wyerman, en het Werk is nu ook heel compleet te bekomen; als meede nog eenigen Exemplaren van de Amsterdamse Hermes, eerste en twede Deel. Den Ontleeder der Gebreeken, eerste en twede Deel, Jakob Markus tegen de Jooden, door den Auteur uyt het Engels vertaalt, allen in 4.
Zo zal het ook bij Den Vrolyke Tuchtheer gegaan zijn. De titelpagina draagt daar niet voor niets het jaartal 1730.[2]
Op die titelpagina is een prentje te zien van een ingedut jongetje (putto).[3] Bij hem liggen een vuurtang en een blaasbalg en voor zijn voeten staat een vuurtest boven een houtvuurtje, maar ook de achtergrond lijkt in vuur en vlam te staan. Linksboven in de prent is het cijfer 4 te zien. André Hanou schreef, in zijn uitgave van de eerste twintig afleveringen van de Tuchtheer, hierover:[4]
gezien het cijfer 4 in de linkerbovenhoek lijkt deze afbeelding ooit eerder gepubliceerd, in een reeks, die niet gevonden is. De ‘inhoud’ […] lijkt moeilijk toepasbaar o.d. Tuchtheer – of is het een uitbeelding van Horatius’ advies en wordt één dwaasheid hier zichtbaar gemaakt: slapen bij open vuur?
Dat ook materiaal achter het kereltje in brand is geraakt, lijkt me erop te wijzen dat inderdaad onachtzaamheid is uitgebeeld. Maar daarmee is niet alles gezegd: er is nog het cijfer 4 in de linker bovenhoek.
Vanwege dat cijfer is wel verondersteld dat hier winter is voorgesteld, als onderdeel van een vier-jaargetijden-serie. Dat is niet zo heel gek, aangezien winter wel werd voorgesteld als iemand die probeerde het warm te krijgen. Doorgaans probeert zo’n figuur zijn handen te warmen. Vaak is het een oude man, maar het kon ook wel een jong ventje zijn, blijkens deze gravure van Cornelis van Dalen (II) van rond 1650/1660:
De reeks waaruit het Tuchtheer-prentje komt, is echter geen jaargetijden-serie, maar een serie met de vier elementen aarde, lucht, water en vuur. De ontwerpen zijn van de Antwerpse kunstenaar Cornelis Schut (1597-1655). Ze waren kennelijk behoorlijk populair. Wie even zoekt in de collectie van het Rijksmuseum, kan zien dat er in de zeventiende eeuw meerdere versies van deze ontwerpen uitgebracht zijn.
Wie de (ets)plaat gemaakt heeft die bij de drukker van de titelpagina terechtgekomen is, en waar die plaat eerder gebruikt is, kan ik niet zeggen. Geen van de versies die ik heb gezien, heeft dezelfde uitvoering van de linkerbovenhoek, met het cijfer. Ook waarom juist dit plaatje is gekozen voor de Tuchtheer-editie, is mij niet duidelijk geworden.
Weyerman zegt in zijn voorwoord niets over de titelprent. En anders dan bij bijvoorbeeld de Rotterdamsche Hermes is er ook geen afzonderlijke toelichting bij dit prentje geschreven – maar bij de Rotterdamsche Hermes was er dan ook sprake van een échte, paginagrote titelprent, en het prentje bij de Tuchtheer heeft gewoon de functie van een vignet op de titelpagina. We moeten er dus, denk ik, niet veel achter zoeken. – Jac Fuchs
[1] Den Echo des Weerelds, deel 1, nr. 52 (14 oktober 1726), p. 416.
[2] De eerste aflevering van Den Vrolyke Tuchtheer is 4 juli 1729 gedateerd, de laatste 26 juni 1730.
[3] Er is een exemplaar van de titelpagina met een eenvoudig vignet op de plaats van het hier besproken prentje. Zie Jacob Campo Weyerman, Den Vrolyke Tuchtheer (1729), editie A.J. Hanou, deel 2 (Amsterdam 1978), p. 210.
[4] Den Vrolyke Tuchtheer, editie Hanou, deel 2, p. 208.
RSS - berichten