Speuren in het notarieel archief van Den Haag
vrijdag 28 juli 2023 – In deze bijdrage verwijs ik weer naar enkele aktes in het notarieel archief van Den Haag. Omdat het opnemen van links naar specifieke aktes niet mogelijk is, staat aan het eind van deze bijdrage een instructie over hoe deze aktes van thuis uit online te bekijken zijn.
Bij de notaris kon je voor je testament terecht. Gebruikelijk was dat je de notaris de tekst liet opschrijven en dat deze je daarna een verzegeld exemplaar mee gaf. Maar het gebeurde ook wel dat iemand met een kant-en-klare tekst bij de notaris kwam die hij verzegeld wilde hebben. De notaris legde dan in zijn protocollen vast dat hij zo’n verzegeling had uitgevoerd.
Hovelingen als getuige
Een bijzonder geval treffen we op 7 juli 1734 aan bij notaris Johannes Jacobus van Reenen (notaris 3.376, inv.nr. 1974, afbeeldingen 377-379). Willem Karel Hendrik Friso, prins van Oranje-Nassau (Willem IV), liet Van Reenen om tien uur ’s avonds bij hem langs komen en overhandigde de notaris een reeds door hem verzegeld document. Dit document bevatte zijn testament. Oog voor detail had het Stadhouderlijk Hof zeker, want het ‘beslooten papier’ was ‘door reegen met een vier dubbelden orange zeijen draad’.
Door de notaris het document ook te laten verzegelen en hem een verklaring te laten opstellen waarin het document werd beschreven, werd de status van het document als testament bevestigd. De notaris had er wel enig schrijfwerk aan, want doordat zijn tekst een document in een document is, moest hij tweemaal alle titels van de prins op papier zetten. En dat waren er nogal wat.[1]
Twee hovelingen waren hier getuige van: Johan Duncan en Johan de Back. Op zichzelf is de aanwezigheid van ‘eigen’ getuigen bij het verlijden van een notariële akte niet uitzonderlijk. In het Haagse notarieel komt het regelmatig voor dat comparanten zelf de benodigde twee getuigen meebrachten en dat de getuigen dus niet als klerk bij de notaris werkten.
En nog een laatste woord over testamenten in Den Haag. Het valt op dat veel mensen van buiten Den Haag hun testament in Den Haag lieten opmaken. De verklaring kan niet zijn dat ze zich allemaal bij een bezoek aan Den Haag toevallig ziek of levensmoe voelden. Achterdochtig als ik ben, vermoed ik, dat ze bang waren dat details uit hun testament niet veilig waren als ze de notaris in hun dorp of stad met het opmaken belastten …
Bij het verbreken van de verzegeling
Ook voor het openen van een testament kon een notaris ingeschakeld worden. Notaris Bartholomeus Waleveld opende er een op 4 januari 1748 (notaris 3.442, inv.nr. 2552, afbeeldingen 55-57). Deze akte, in het Frans, illustreert ook dat notarissen vaak hun talen kenden. Ik heb aktes gezien in het Frans, Engels, Latijn, en Duits. Bij aktes in het Duits paste de notaris ook zijn schrift aan.
Een notaris verzegelde en opende meer dan alleen testamenten. Hij kon ook bijvoorbeeld kisten of kasten verzegelen, om het voortijdig opdelen van een nalatenschap te voorkomen. Later werd hij er dan weer door de bevoegde personen (zoals de executeurs testamentair) bij gehaald om de verzegeling te controleren en te verbreken. Een voorbeeld daarvan zien we op 4 februari 1729 bij notaris Johannes Arnold (notaris 3.439, inv.nr. 2526, afbeeldingen 182-183).
Notaris Bartholomeus Waleveld verzegelde op 19 juni 1742 zelfs een hele kamer van een overledene, om een week later deze weer te openen en een staat en inventaris van de aanwezige goederen op te maken (notaris 3.442, inv.nr. 2550, afbeeldingen 51-52, 54 en 56-60).
De knecht van Pierre Gosse
In een enkel geval deed een notaris ook wel verslag van het openen van niet-verzegelde objecten.
Bij het grasduinen in het Haagse notarieel heb ik ook speciale belangstelling voor boekverkopers, boekdrukkers en boekbinders. E.F. Kossmann is mij voor geweest met een structurele doorzoeking van het notarieel archief op dat gebied. In zijn publicatie over de boekhandel in Den Haag in de achttiende eeuw heeft hij vele aktes genoemd, maar lang niet allemaal. Ik heb enkele aktes gevonden die hij daar niet besproken heeft. Een heel bijzondere is die over Willem Charles Schutt, een medewerker van de boekhandelaar Pierre Gosse.
Gosse ontbood notaris Samuel des Rayes op 6 april 1725. In de akte is doorgehaald dat Schutt boekhouder of ‘commissionaris’ van Gosse was geweest (zijn precieze functie is dus onduidelijk). Gosse meende Schutt op malversaties betrapt te hebben en had hem met de bewijzen geconfronteerd. Daarop had Schutt de benen genomen. Hij had echter na enige dagen Gosse een brief gestuurd waarin stond dat in zijn ‘cas’ nog een obligatie van Gosse lag (een ‘cas’ is, zeg maar, een dekenkist).
Kennelijk had Schutt een eigen kamer in het huis van Gosse, want daar stond die kist. Gosse liet een smid komen, die in het bijzijn van de notaris de kist openbrak. De notaris deed daar verslag van. Bovendien noteerde hij de inhoud van de kist en de overige bezittingen die Schutt had achtergelaten (notaris 3.345, inv.nr. 1811, afbeeldingen 210-213). We weten daardoor hoe een medewerker van Gosse gekleed ging. Het meest opvallende voorwerp vond ik de degen met een zilveren gevest. Schutt moet bijzonder in de rats gezeten hebben, om er zo met achterlating van zijn hele garderobe vandoor te gaan … – Jac Fuchs.
========================================
BIJLAGE
Hoe vind je online afbeeldingen van een hierboven genoemde akte in het notarieel archief van Den Haag?
Op 15 juni schreef ik op de site over het notarieel archief van Den Haag. Daar is mijn uitleg te vinden over hoe de aktes in dat archief online op te zoeken zijn. De zakelijke instructie luidt als volgt:
* open archief 0372-01 op de site van het Haags gemeentearchief.
* klik op Inventaris.
* klik op de lijst waarin het nummer van de gezochte notaris te vinden is (bijvoorbeeld ‘3.301-400 Akten van notarissen benoemd 1696-1716’ voor notaris 3.374).
* klik op het +-teken voor de naam van de gezochte notaris.
* klik (als er bij deze notaris meer dan één inventarisnummer te vinden is) op het +-teken voor de opsomming van inventarisnummers bij deze notaris.
* klik op het paperclip-symbool van het gewenste inventarisnummer.
* als de afbeeldingen in het inventarisnummer in Acrobat-bestanden opgeslagen zijn, klik dan op het bestand met het gewenste nummer; als de afbeeldingen per stuk gedigitaliseerd zijn, klik dan op een willekeurige afbeelding.
Van hieruit is het mogelijk door de afbeeldingen van het gekozen inventarisnummer te bladeren.
[1] Het testament en de bijbehorende akte van notaris Van Reenen worden bewaard in het Koninklijk Huisarchief. Wie wil weten wat er in het testament staat, kan terecht bij Fred Jagtenberg, Willem IV. Stadhouder in roerige tijden 1711-1751 (Nijmegen 2018), p. 376-377.
RSS - berichten