maandag 21 augustus 2023 – In deze bijdrage verwijs ik weer naar enkele aktes in het notarieel archief van Den Haag. Omdat het opnemen van links naar specifieke aktes niet mogelijk is, staat aan het eind van deze bijdrage een instructie over hoe deze aktes van thuis uit online te bekijken zijn.
Bij het bladeren door het Haagse notarieel kom ik veel akten tegen van boekverkopers. E.F. Kossmann is mij voor geweest met een structurele doorzoeking van het notarieel archief op dat gebied, en heeft veel aktes genoemd in zijn publicatie over de boekhandel in Den Haag in de achttiende eeuw. Maar hij kon niet elk detail vermelden. Ik ben dan ook op enkele aktes gestuit die Kossmann niet, of niet in detail vermeldt. Of ze al door anderen gesignaleerd zijn?
Zoals Kossmann al schreef: de grotere Haagse boekhandelaren zaten met grote regelmaat bij de notaris om elkaar bedragen van duizenden guldens te betalen voor direct, of op veilingen gekochte boeken. Maar die betalingen deden ze dan wel af met obligaties, papieren schuldbekentenissen die in termijnen afgelost worden. Ze hadden daar zo te zien ook geen huis-notaris voor, ze waren kind aan huis bij meerdere notarissen: het lijkt wel als of ze niet wilden dat er één notaris zicht kreeg op alle transacties van een boekhandelaar.
De constructie spatte uiteindelijk als een zeepbel uit elkaar. Het zou mooi zijn als die handel nog eens onderzocht werd, maar dat is een complexe klus, zeker nu er nog geen goede index op het Haagse notarieel is. In mijn digitale rondwandeling in het Haagse notarieel archief kwam ik herhaaldelijk ene Jan Nijman tegen. Wat was zijn rol in dit Haagse piramidespel? Nijman kocht zulke obligaties aan de lopende band op; hij moet er uiteindelijk flink het schip mee in gegaan zijn.
Gosse en Albert Hendrik de Sallengre
Waarschijnlijk de meest ambitieuze boekhandelaar in de jaren 1720-1740 was Pierre Gosse (sr.). Hij ging meerdere compagnieschappen aan en had veel internationale contacten. Zijn ondernemingen waren zonder meer groots. Van enkele van zijn projecten zag ik aktes in het Haagse notarieel, en, dat moet gezegd: mijn indruk is dat hij de zaken niet alleen tot in de puntjes, maar ook heel correct regelde.
Op 4 oktober 1723 (notaris Elisa Sas, 3.347, inv.nr. 1825, afbeeldingen 37-39) sloot Gosse een overeenkomst met Albert Hendrik de Sallengre, ambachtsheer van Grijsoort (Grijsoord op Goeree-Overflakkee). De Sallengre had nog 265 exemplaren liggen van de driedelige Thesaurus novus & antiquitatum Romanarum, een werk dat door Albert Henri de Sallengre (zijn kort daarvoor overleden zoon) geschreven was. Bij de overeenkomst werden de eerdere kosten voor het drukken van het werk geregeld en werden afspraken gemaakt die ook de Parijse boekhandelaar Coutelier, een schoonzoon van Gosse, betroffen.
Er moet een ingewikkeld verhaal aan het ontstaan van dit werk kleven, dat ik niet doorgrond: de eerste twee delen hebben gewoonlijk een titelpagina van de Haagse drukker Henri du Sauzet uit 1716, maar het derde deel heeft doorgaans een titelpagina van Gosse uit 1719. Gosse verzorgde in 1724 een tweede oplage.
Gosse en John Vantack
Op 19 september 1724 zat Gosse bij notaris Samuel des Rayes (notaris 3.345, inv.nr. 1811, afbeeldingen 94-98) met een gast uit Londen, de graveur John Vantack. Deze Vantack zal wel Nederlandse wortels gehad hebben: zijn naam wijst in die richting en de akte is in het Nederlands opgemaakt. Vantack zou nog in 1735 de betaling voor een partij boeken door een Londense klant van Gosse regelen (procuratie d.d. 12 april 1735 bij notaris Samuel des Rayes, 3.345. inv.nr. 1816, afbeeldingen 168-169).
Vantack had de 57 platen geleverd voor een Engelse editie van het werk van Palladio, een werk dat Gosse in het Frans en mogelijk ook in andere talen wilde uitbrengen. De Hagenaar wilde daarbij per se de platen van Vantack gebruiken. Ook dit contract is heel gedetailleerd. Bijzonder is niet alleen dat Vantack er voor naar de Republiek kwam, maar ook dat hij niet die etsplaten, maar afdrukken aan Gosse zou gaan leveren. Het drukloon voor Vantack, de oplage van het werk, de verdeling van de kosten en de opbrengst van het werk, wat te doen ingeval Gosse of Vantack zou overlijden voor het werk volledig gedrukt was: alles is in het contract vastgelegd.
Gosse en Jean Neaulme
Op 3 juni 1725 ging Gosse een compagnonschap aan met Jean Neaulme, een andere Haagse boekhandelaar (notaris Samuel des Rayes, 3.345, inv.nr. 1811, afbeeldingen 243-246). Maar kort daarna, op 13 september 1725, besloot hij een zesdelige uitgave in folio uit te brengen over de Donau: Opus Danubiale van graaf Marsi[g]li. Daarbij lijkt Neaulme niet betrokken te zijn geweest.
Gosse tekende daarover een overeenkomst met een consortium van collega’s: Rutger Christoffel Alberts (die de Amsterdammer Harmanus Uijtwerff meenam), Pieter de Hondt en François Changuion. Ook dit contract is tot in de details uitgewerkt (notaris Samuel des Rayes, 3.345, inv.nr. 1811, afbeeldingen 312-315). Een prospectus (vermoedelijk) voor deze uitgave bevindt in een Italiaanse bibliotheek; het werk verscheen in 1726, onder de titel Danubius Pannonico-Mysicus.
Luigi Ferdinando Marsigli (1658-1730) had decennia op dit werk gebroed. Intrigerend is, dat hij in 1722 de Republiek bezocht had.[1] Zijn hoofddoel was geologisch onderzoek. Of hij in 1722 Den Haag heeft bezocht en misschien zelfs Gosse ontmoet heeft, is mij niet duidelijk geworden.
Het zou mij verbazen als er niet nog meer van zulke contracten, van Gosse en mogelijk ook van andere uitgevers, in het Haagse notarieel te vinden zijn.
Met de Haagse boekhandel ging het overigens bergafwaarts. Gosse wist zijn zakelijke belangen in binnen- en buitenland goed bij zijn zonen en schoonzonen onder te brengen. Maar zelf moest hij in januari 1745 de wijk nemen naar Génève, waar hij zijn laatste levensjaren bij twee van zijn zonen doorbracht. – Jac Fuchs
========================================
BIJLAGE
Hoe vind ik online afbeeldingen van een hierboven genoemde akte in het notarieel archief van Den Haag?
Op 15 juni schreef ik op deze site over het notarieel archief van Den Haag. Daar is mijn uitleg te vinden over hoe de aktes in dat archief online op te zoeken zijn. De zakelijke instructie luidt als volgt:
- Open archief 0372-01 op de site van het Haags Gemeentearchief.
- Klik op Inventaris.
- Klik op de lijst waarin het nummer van de gezochte notaris te vinden is (bijvoorbeeld ‘3.301-400 Akten van notarissen benoemd 1696-1716’ voor notaris 3.347).
- Klik op het +-teken voor de naam van de gezochte notaris.
- Klik (als er bij deze notaris meer dan één inventarisnummer te vinden is) op het +-teken voor de opsomming van inventarisnummers bij deze notaris.
- Klik op het paperclip-symbool van het gewenste inventarisnummer.
- Als de afbeeldingen in het inventarisnummer in Acrobat-bestanden opgeslagen zijn, klik dan op het bestand met het gewenste nummer; als de afbeeldingen per stuk gedigitaliseerd zijn, klik dan op een willekeurige afbeelding. Van hieruit is het mogelijk door de afbeeldingen van het gekozen inventarisnummer te bladeren.
[1] Anita McConnell, ‘L.F. Marsigli’s voyage to London and Holland, 1721-1722’, in: Notes and Records of the Royal Society of London 41-1 (oktober 1986), p. 39-76.
RSS - berichten