donderdag 14 maart 2024 – Een paar weken geleden bezocht ik het Nederlands Tegelmuseum in Otterlo. Bij Nederlandse tegels denk ik in de eerste plaats aan zeventiende-eeuwse, vierkante, blauw beschilderde tegels. Maar de collectie daar omvat veel meer: de hele geschiedenis van vroege tegels uit het Midden-Oosten tot moderne reliëfs is er vertegenwoordigd. Op de site van het museum is een beknopte geschiedenis van de tegel te vinden.
Ik zag in het museum veel mooie tegels en tegeltableaus. Een bijzondere verrassing was een groep van twaalf tegels met portretten van schilders. Het museum vermoedt dat de tegels tussen 1800 en 1850 in Utrecht geproduceerd zijn.
Die tegels zijn onmiskenbaar kopieën van de prenten die gebruikt zijn in De groote schouburgh der Nederlantsche konstschilders en schilderessen (1718-1721) van Arnold Houbraken. Die prenten werden in 1729 opnieuw gebruikt in de eerste drie delen van De levens-beschryvingen der Nederlandsche konst-schilders en konst-schilderessen van Jacob Campo Weyerman.
Dat de tegels er niet verfijnd uitzien, komt niet alleen door mijn foto. De tegels zijn te bekijken bij de Collectie Gelderland. Daar blijkt eens te meer: het zijn gewoon slechte kopieën. Een afbeelding van de prent die het voorbeeld voor de tegel linksboven was, maakt dat direct duidelijk.
Het museum heeft twaalf van deze tegels. De drie delen van De groote schouburgh bevatten echter 41 van zulke prenten, en in de drie eerste delen van De levens-beschryvingen werden er 40 van de 41 overgenomen. Waren er ooit meer dan twaalf van tegels met schildersportretten?
Het museum denkt van niet. De nummering op de rugzijden van de tegels, die ook op de site van Collectie Gelderland te zien is, suggereert dat de set compleet is. Bovendien zijn er meer van zulke sets bewaard gebleven – het museum noemt in de toelichting een set in het Musée Carnavalet in Parijs – en die sets hebben dezelfde samenstelling.
Waarom dan juist deze twaalf voorstellingen gekozen zijn, ontgaat mij. Zo is Gerard de Lairesse, op de tweede tegel van de bovenste rij, ook al op de prenten bepaald niet moeders mooiste, en valt zijn portret als borstbeeld tussen de andere portretten uit de toon.
Rest de vraag of in de tegelfabriek het werk van Houbraken of dat van Weyerman geraadpleegd is. Die vraag lijkt me niet te beantwoorden. De afdrukken in beide werken verschillen nauwelijks van elkaar en de twaalf geselecteerde prenten zijn in beide werken over meerdere delen verdeeld.
Voor wie het interesseert, geef ik in de bijlage namen van de afgebeelde schilders, per tegel van links naar rechts en van boven naar beneden. In de boeken van Houbraken en Weyerman zijn de namen in aparte lijsten opgenomen. Voor de tegels werkt dat uiteraard niet; daar zijn de namen in de marges bijgeschreven. – Jac Fuchs
Bijlage
Rij 1 eerste tegel (Houbraken deel 3 prent C, Weyerman deel 2 prent Cc):
Melchior d’Hondecoeter, Jan van Pee, Heyman Dullaert, Jan Asselijn
Rij 1 tweede tegel (Houbraken deel 3 prent E, Weyerman deel 2 prent Ee)
Bertholet Flémalle (‘Bartolet’), Gerard de Lairesse
Rij 1 derde tegel (Houbraken deel 2 prent I, Weyerman deel 2 prent I)
Ludolf Bakhuizen, Vincent van der Vinne
Rij 1 vierde tegel (Houbraken deel 3 prent A, Weyerman deel 2 prent Aa)
Frans van Mieris, Jan Steen
Rij 2 eerste tegel (Houbraken deel 1 prent M, Weyerman deel 2 prent M)
Anna Maria van Schuurman, Jakob Backer, Rembrandt van Rijn
Rij 2 tweede tegel (Houbraken deel 2 prent G, Weyerman deel 2 prent G)
Samuel van Hoogstraten, Jan van Hoogstraten, Johannes Lingelbach
[op de tegel zijn de laatste twee namen verkeerd geplaatst]
Rij 2 derde tegel (Houbraken deel 2 prent K, Weyerman deel 2 prent K)
Johann Heinrich Roos, Juriaan van Streek
Rij 2 vierde tegel (Houbraken deel 3 prent D, Weyerman deel 2 prent Dd)
Adriaen van de Velde, Abraham Genoels
Rij 3 eerste tegel (Houbraken deel 2 prent F, Weyerman deel 2 prent F)
Jacob van der Does, Paulus Potter
Rij 3 tweede tegel (Houbraken deel 1 prent H, Weyerman deel 1 prent H)
Jacob Jordaens, Jan van Goyen
Rij 3 derde tegel (Houbraken deel 1 prent I, Weyerman deel 1 prent I)
Leonaert Bramer, Dirk van Hoogstraten, Salomon de Bray
Rij 3 vierde tegel (Houbraken deel 2 prent C, Weyerman deel 2 prent C)
Jan Weenix, Simon Peter Tilman, David Beck, Hendrick Martensz. Sorgh
RSS - berichten