donderdag 1 augustus 2013 – Tussen Drachten en Groningen ligt het plaatsje Leek. Het kerkje van Midwolde, gemeente Leek, is beroemd om het schitterende praalgraf dat Anna van Ewsum in 1664 liet maken voor haar eerste echtgenoot Carel Hieronymus van Inn- und Knyphausen (In- en Kniphuisen).
In 1709 werd haar tweede echtgenoot hier begraven, eveneens een telg van de familie In- en Kniphuisen. Het grafmonument werd toen uitgebreid met een staande figuur, die de betreurde geliefde moest verbeelden. In 1714 werd Anna’s beeltenis eraan toegevoegd.
Over Anna van Ewsum, erfdochter van een van de belangrijkste adellijke families in de Ommelanden, is zojuist een biografie verschenen: Anna van Ewsum. Haar afkomst, haar leven, haar wereld, geschreven door theatermaker en neerlandicus Wouter van Schie. Hij schreef ook een toneelstuk over de dag voordat Anna van Ewsum voor de tweede keer in het huwelijk trad (hier).
Het jonkergeslacht Ewsum bezat al in de 16e eeuw veel landerijen. In het hoogveen van het Westerkwartier, bouwden ze de stenen borg Nyenoort, die na de brand van 1846 werd herbouwd tot het landgoed Nienoord (nu in gebruik door het Nationaal Rijtuigenmuseum). De familie was zo rijk dat ze zich een eigen hofnar kon permitteren. Hij heette Bauko (†1552). Van hem is een tekening van een gevelsteen bewaard gebleven. Daarop staat te lezen: ‘Dit in Bauko, die als nar niet gewoon was ooit lege handen te hebben’.
Ook Anna van Ewsum en haar echtgenoten waren vermogend. Het hoogveen leverde nog altijd veel geld op. Hierdoor konden Anna en haar tweede man de schulden van 150.000 gulden, die op het landgoed Nienoord lagen, aflossen. In 1678 lieten ze het pand renoveren voor 50.000 gulden: wederom geen kinderachtig bedrag. Het aanzien steeg tot op grote hoogte toen manlief in 1694 door de Duitse keizer in de gravenstand werd verheven. Er rustte echter weinig heil op de familie Van Ewsum en Thoe Inn- und Knyphausen.
De biografie is bestemd voor niet-historici. De vele illustraties verlevendigen het verhaal over de gebeurtenissen in de familie Ewsum en In- en Kniphuisen. De keuze van de bronnen had wel wat zorgvuldiger gekund. Het hoofdstuk over vrijmetselarij bijvoorbeeld leunt sterk op mondelinge informatie, algemene websites en andere niet-gespecialiseerde bronnen. Het betoog roept door zijn ‘hineininterpretierende’ karakter een sfeer op die in de boeken van Dan Brown niet misstaan.
Weliswaar houdt de auteur een bescheiden slag om de arm, maar hij werkt toch op grond van de aangetroffen symbolen op Nienoord (bijvoorbeeld het geometrische tuinontwerp à la Le Nôtre en de schelpengrot) toe naar de conclusie dat de tweede echtgenoot van Anna van Ewsum vrijmetselaar was.
Dit zou nieuw licht werpen op de oorsprong van de vrijmetselarij! De eerste loges in Londen dateren immers van 1717 (in Nederland van 1734). Nu lijkt het alsof er in het verre Groningen, al ver voor het overlijden van In- en Kniphuisen in 1709, mannen rondliepen die vertrouwd waren met de vrijmetselaarssymboliek. Dat de symbolen misschien geen symbolen zijn, of afkomstig zijn uit een andere gedachtewereld dan die van de vrijmetselarij, komt kennelijk niet bij de auteur op. Maar dit alles laat onverlet dat het boek een welkome aanvulling is op wat er tot nu toe bekend was over Anna van Ewsum. — RvV
¶ Wouter van Schie, Anna van Ewsum. Haar afkomst, haar leven, haar wereld. Uitgave in eigen beheer. 320 blzz (hardcover, geïllustreerd). Prijs € 24,95 (+ € 6,75 verzendkosten). Bestelinformatie hier.