vrijdag 16 augustus 2013 – Dit jaar hebben twee boeken over de donkere kant van de Verlichting de aandacht getrokken. Onlangs verscheen The Dark Side of the Enlightenment, geschreven door Princeton-emeritus John Fleming. Eerder dit jaar kwam Solomon’s Secret Arts van de pers, geschreven door Paul Monod, een Amerikaans historicus die gespecialiseerd is in 17e- en 18e-eeuwse Engeland.
De 18e eeuw mag dan wel de ‘eeuw der rede’ zijn, men had ook belangstelling voor spirituele, bovennatuurlijke en occulte zaken. Ook in Nederland. Zo had het zwever-zwetsers’echtpaar’ Hans Ludeman en zijn Britta Beyer in Amsterdam een kring ‘gelovigen’ om zich heen verzameld. Na zijn dood verdiende Kersteman goud geld met de prognosticaties die hij onder de naam van Ludeman schreef. Zelfs Bilderdijk had ze in zijn bezit. Hoezo de eeuw van de rede?
Dit fenomeen kennen wij ook nog in de 21ste eeuw: nog altijd zijn er mensen die gebiologeerd kijken naar het RTL-programma Dit is mijn toekomst en bellen met de spirituele coaches die dromen uitleggen en spreken met onze doden. Zo ook in de 18e eeuw. In Flemings boek komen dan ook allerlei rozenkruisers, vrijmetselaars, alchemisten, mystici, kaballisten, paragnosten en magiërs voorbij. In deze bonte stoet neemt alchemist en charlatan Allessandro Cagliostro een grote plaats in.
De recensent van de Washington Post heeft meer waardering voor het boek van Monod. Dit boek beperkt zich tot Groot-Brittannië en stoelt op gedegen archiefonderzoek, aldus de recensent. Het werk bevat veel (nieuw) feitenmateriaal.
In een interview in Publishers Weekly zegt Monod wat hem voor ogen stond bij het schrijven van zijn boek:
I hope it will make readers see the Enlightenment as more varied, more contradictory, and more human. […] As for British history, I have tried to question the assumption of linear development towards fixed ideals of modern science, reason, and secularism. The writers, artists, and thinkers I have dealt with in the book were often enthusiastic about science, but they felt reason had gone too far, and secularism would not have made much sense to them. […]
¶ John V. Fleming, The Dark Side of the Enlightenment: Wizards, Alchemists, and Spiritual Seekers in the Age of Reason. W.W. Norton Company. ISBN 978-0-393-07946-3. Prijs: $ 27,95 (hardcover, 432 blzz). Recensie in The Guardian.
¶ Paul Monod, Solomon’s Secret Arts. The Occult in the Age of Enlightenment. Yale University Press. ISBN 9780300123586. Prijs $30 (hardcover, 440 blzz).