De vertekening van de Verlichting

Dernier Banquet des Girondinsvrijdag 4 oktober 2013 – Menigeen herinnert zich nog wel het spelletje dat gespeeld werd als kinderfeestjes de impasse nabij waren. De kinderen zitten in een kring en eentje, de gekwelde ouder die het feest animeert, fluistert in het oor van een van de kinderen een kort verhaaltje. Vervolgens wordt dat zachtjes doorverteld en dan – ter lering en vermaak – wordt aan de laatste gevraagd om te vertellen wat er van het oorspronkelijke verhaal over is.

Er zijn dan in de keten van vertellers altijd lolbroeken die het gehoorde verhaal moedwillig om zeep helpen. Maar over hen wil ik het hier niet hebben.

Dat spelletje wordt momenteel gespeeld op internet, zoals ik afgelopen week mocht ervaren. Aan mijn leerlingen van 5VWO, overwegend zeer getalenteerd en nieuwsgierig, vroeg ik om in tweetallen korte presentaties te geven over personen en thema’s uit de Verlichting.

Niemand baseerde zich bij de presentaties op een boek. Alles kwam van internet, want als het op het beeldscherm verschijnt, is het waar.

Wat blijkt, is dat leerlingen van internet de meest bizarre kletspraat halen. Zo hoorde ik dat het lager onderwijs in de loop van de achttiende eeuw in drie richtingen verdeeld raakte: protestants onderwijs, katholiek onderwijs – ik probeerde bij het luisteren niet al te ontmoedigend te kijken – en jawel het Jenaplan-onderwijs. Met droge ogen.

Een ander verklaarde met grote stelligheid dat het eerste tijdschrift in Nederland in 1761 verscheen, de Vaderlandsche Letteroefeningen. Een weekblad overigens. In de Franse tijd was het uitgeven van boeken in Nederland verboden, dat mocht weer in 1813. Mijn kanttekeningen werden maar nauwelijks aanvaard, ik sprak immers niet via het beeldscherm.

Er was ook een leerling die een voortreffelijk verhaal hield over de medische wetenschap en de Verlichting.

Tuurlijk, niet alles van internet is waardeloos. Veel echter wel en voor jongere mensen is het een hele opgave om in die overdonderende hoeveelheid gegevens, van elkaar gekopieerde onzin en originele inzichten, te schiften. Het gemak van internet maakt ook lui: een van mijn leerlingen kraaide dat er op internet eigenlijk niets over de Encyclopédie en de Verlichting te vinden was.

De bestrijding van de gemakzuchtige vertekening van de Verlichting vraagt, vermoed ik, enkele lesuren. De rehabilitatie van het boek als informatiebron vraagt méér tijd. En tijd is werk! — PA

Dit bericht is geplaatst in Uncategorized. Bookmark de permalink.