Rouwen over dominee Velse

Geplaatst op januari 24, 2014 door Rietje van Vliet

JCW Dominee Henrik Velsevrijdag 24 januari 2014 – Terwijl Weyerman op de tentoonstelling Verboden humor wordt gepresenteerd als een beroemd satirisch schrijver, zit ik hier met het Treurvertoog ter lofflyker geheugen van den Godgeleerden, Godvruchtigen, liefdaadigen heer Hendrik Velse. Een draak van een tekst. Geschreven door dezelfde beroemde paskwilschrijver Weyerman.

Het vertoog (kwarto, 40 pagina’s groot) is in 1744 uitgegeven door de Haagse boekverkoper Johannes de Cros, gevestigd in de Hoogstraat te Den Haag. Twaalf jaar later zou hij met zijn vrouw bedrijf en winkel verlaten zonder zijn schulden te betalen. In 1769 werd hij in Leiden begraven. Kennelijk zo arm als de neten want zijn begrafenis staat geregistreerd in het Boek Buiten Begraven, buiten de stad dus.

Weyerman schreef het Treurvertoog toen hij in de gevangenis zat. Het is geschreven naar aanleiding van het overlijden van de Haagse predikant Hendrik Velse. Op de versozijde van de titelpagina heeft de auteur zijn handtekening geplaatst als bewijs dat het pamflet echt van hem is en dus geen nadruk. De eerste tien pagina’s zijn gevuld met gemeenplaatsen over dood en leven. Daarna rollen de loftuitingen over de overleden predikant heen:

Voor eerst, ’s Mans Stichtelyke Godvrugtigheyt.
Ten tweede, deszelfs Diepe Geleerdheyt.
Ten derde, de Weergalooze Gaven van dien Leeraar tot den Predikdienst.
Ten laatste, de byzondere Liefdaadigheyt bewezen aan Allen, zonder onderscheid van Persoonen.

Ook daarna volgen gemeenplaatsen, maar dan gelardeerd met parafrases en citaten uit preken van Velse. Voor de kerkschaapjes van de predikant was Weyermans tekst ongetwijfeld een fijne herinnering aan de kerkdiensten die de overledene ooit heeft geleid. Het lijkt mij onwaarschijnlijk dat ook Weyerman zich onder zijn gehoor heeft bevonden. Hij zat immers anno 1744 achter slot en grendel. Hij moet de inhoud van de preken van iemand hebben gehoord of gekregen. Wellicht van een opdrachtgever, voor wie hij de tekst, als bijverdienste, heeft geschreven.

Maar wie heeft het in zijn hoofd gehaald een dergelijke opdracht te verstrekken aan een broodschrijver die als berucht satiricus een levenslange gevangenisstraf uitzat? Was dat Johannes de Cros, die met de versleten roem van Weyerman wilde scoren en hem zelfs op alle exemplaren een handtekening heeft laten plaatsen? Of heeft Weyerman toch zelf het initiatief genomen? Er waren immers meer mensen die een rouwklacht schreven op het overlijden van Hendrik Velse:

Misschien wilde Weyerman met het treurvertoog zijn straatje schoon vegen en zelfs uit het gevang te komen. Hendrik Velse kende immers Willem Hogerwaard uit hun beider periode op Batavia. Weyerman had Hogerwaard afgeperst: tegen betaling zou Weyerman afzien van de sleutelroman en het toneelstuk die hij wilde schrijven over Hogerwaards liederlijke levenswijze. Uiteindelijk heeft deze chantage geleid tot Weyermans gevangenneming. Misschien wilde hij met het Treurvertoog Hogerwaard en de zijnen laten zien dat hij zijn schrijversleven aan het beteren was? — RvV

¶ Onder het portret van ds Velse staat een gedichtje van Weyerman. Bekijk hier een ander portret van Hendrik Velse. Lees hier ‘De vrolijke gelegenheidsdichter en de dominee’ van Myriam Everard.

Dit bericht is geplaatst in Uncategorized. Bookmark de permalink.