Toverlantaarns en andere rarekieken

Satiredinsdag 4 februari 2014 – Eerder kondigde deze website in een verzamelpost over satire de promotie aan van Ivo Nieuwenhuis, die op 22 januari jongstleden zijn proefschrift Onder het mom van satire. Laster, spot en ironie in Nederland, 1780-1800 aan de Universiteit van Amsterdam verdedigde. Het proefschrift komt voort uit het onderzoeksproject The Power of Satire. Cultural Boundaries Contested, dat in 2009 van start ging.

Satire is een ongrijpbaar fenomeen, schrijft Nieuwenhuis. Satirische teksten en cartoons onttrekken zich gedurig aan eenduidige interpretaties en weten ernst en vrolijkheid op een vernuftige manier door elkaar te mengen. Aan de hand van een reeks zogenoemde toverlantaarns, rarekieks en de almanak-pastiche De lantaarn van Pieter van Woensel, alle omstreeks 1800 verschenen, licht Nieuwenhuis het fenomeen satire toe. Aspecten als de rol van de satiricus, de invloed van satire op het publieke debat en de rol van de satirische techniek in de parodie komen in zijn boek aan de orde.

De premisse is dat satire het maatschappelijk debat kan beïnvloeden, maar de (vooral Angelsaksische) theorievorming erover bloedde in de jaren negentig van de vorige eeuw dood. Nieuwenhuis wil het debat ‘revitaliseren’ door een analyse van de genoemde (Nederlandse) publicaties te geven. Satire is weliswaar een universeel genre, maar de ingrediënten van de Nederlandse satires en parodieën hoeven natuurlijk niet per se te sporen met buitenlandse equivalenten met hun eigen dynamiek.

Wat al te sterk legt hij soms de nadruk op de excentrieke aard van Van Woensel, waartoe diens De lantaarn niet altijd aanleiding geeft. Een even noodzakelijk als interessant hoofdstuk over de ontvangst van de behandelde satirische werken besluit het proefschrift. — PvW

¶ Ivo Nieuwenhuis, Onder het mom van satire. Laster, spot en ironie in Nederland, 1780-1800, Hilversum Verloren 2014. ISBN 978-90-8704-403-9. Prijs € 29 (282 blzz.).

Dit bericht is geplaatst in Uncategorized. Bookmark de permalink.