dinsdag 1 april 2014 – Rond 1750 begonnen predikanten vanaf de kansel anders te preken over de Oranjes. Werden de stadhouders eerst als dappere strijders neergezet, later waren ze in de preken meer goed opgeleide bureaucraten.
Dit blijkt uit het proefschrift dat Matthijs Wieldraaijer eerder dit jaar verdedigde aan de VU. Om tot bovenstaande conclusie te komen heeft hij massa’s preken bestudeerd. Opvallend was dat de stadhouder aanvankelijk werd gezien als verdediger van de gereformeerde godsdienst en de republikeinse vrijheid, die beide bevochten waren in de strijd tegen Spanje en Frankrijk. Willem III kreeg daardoor als dappere krijgsheer in de preken messiaanse trekken.
Ook de Oranjevrouwen worden als heldinnen uitgebeeld. Ze zijn niet alleen voorbeeldige echtgenotes – begiftigd met deugden als nederigheid, vroomheid, gehoorzaamheid en kuisheid – ook zijn ze dappere leidsvrouwen. Voor Mary Stuart II, in preken steevast als wijze staatsvrouw uitgebeeld, gebruikt Wieldraaijer bijvoorbeeld de term ‘female masculinity’.
Maar vanaf 1750 verdwijnen de Oranjes als dappere krijgsheren uit beeld. In de lijkenpreken voor Willem IV (1751) is Oranje meer een mensenman: een goed opgevoede, verlichte, gevoelige en bescheiden man. Vergevingsgezind, innemend, vriendelijk, spraakzaam en vrijgevig. Dit imago past bij de verlichte denkbeelden over de welopgevoede burger, constateert Wieldraaijer.
Oranjevrouw Anna van Hannover wordt in de preken in de eerste plaats gepresenteerd als een tedere, gevoelige en liefhebbende vrouw. Dat zij na 1751 regeringsverantwoordelijkheid droeg, deed aan dit vrouwbeeld weinig af. In het proefschrift wordt verder ook ingegaan op het imago van Willem V en zijn vrouw, zoals dat is af te leiden uit de Oranjepreken. Opvallend is dat er in geen enkele bestudeerde preek uit de patriottentijd iets positiefs wordt gezegd over het Oranje-echtpaar. ‘Patriotse predikanten hadden het publieke debat weten te monopoliseren’. — RvV
¶ M.H. Wieldraaijer, Oranje op de kansel De beeldvorming van Oranjestadhouders en hun vrouwen in preken, 1584-1795. Volledig op internet beschikbaar. Voor zover bekend (nog) niet op papier uitgegeven.