Bossche burgers, broeders en bazen

woensdag 27 april 2011 – Het proefschrift van de Bossche stadsarchivaris Aart Vos over het ‘maatschappelijk middenveld’ van ‘s-Hertogenbosch in de 17e en 18e eeuw is al een paar jaar op de markt en volgens de website van uitgeverij Verloren in diverse vakbladen besproken.

Voor campisten is p. 64 interessant. Daar wordt de ‘Bredase charlatan’ Jacob Campo Weyerman ten tonele gevoerd. Citaat:

‘Smous, smous’, riep een aantal bakkersknechten tegen Levi Nathan. Bij ondervraging door de justitie verklaarden zij ‘dat sulx alleen voortkwam uit die vrij algemeene doch onbetaamlijke gewoonte om jooden te bespotten’. Een van de verdachten leek het ook niet ongewoon te vinden om een jood om het leven te brengen. Chirurgijn Bolsius, die in 1785 getuige was van het mishandelen van Levi Nathan en andere joden uit Den Bosch en Vught, sprak de verdachten op hun misdadig gedrag aan. Bakkersknecht Versteinen vroeg aan de chirurgijn ‘of sij dan geen smous mogte vermoorden’. ‘Neen’, zei Bolsius, ‘gij meugt nog geen kat vermoorden’. Het strafrecht maakte dan wel geen onderscheid tussen christen en jood, de stadhouder van de hoogschout Van Adrichem wees in dat jaar in zijn aanklacht tegen het viertal Bosschenaren dat een groep joden had gemolesteerd, er wel op dat de joden ‘gewoon zijn hunnen clagten tegens de christenen ten breedsten uyt te meeten’. Bovendien meenden de verdachte bakkersknechten dat joden ‘een natie (waren) altijd op de christenen gebeeten’. Het heeft er alle schijn van dat de hoogschout zich had laten inspireren door het Traktaat tegen het Jodendom van de Bredase charlatan Jacob Campo Weyerman die meende dat volgens de Talmoed ‘een Kristen te berooven een bevestigend en verdienstig bevel is aan den jood’. Negatieve oordelen over joden werden gevoed door boekjes met titels als De gestraften bedrieger of den Smous in het rasphuys of Den bedrieger bedrogen of den gevangen Smous die zich ook bij de Bossche elite in de boekenkast bevonden.

¶ Aart Vos, Burgers, broeders en bazen. Het maatschappelijk middenveld van ‘s-Hertogenbosch in de zeventiende en achttiende eeuw. Verloren 2007. Prijs € 29. Klik hier voor een eerste impressie op GoogleBooks en hier om het boek volledig digitaal te lezen.