Boerekermis (1708) van Lukas Rotgans (4)

Vergelijking met Bredero 

vrijdag 15 september 2023 – De tekst van Rotgans telt 1352 versregels, ongelijk verdeeld over twee zogeheten ‘boeken’. Het eerste boek bevat 516 regels, het tweede 836. Beide boeken hebben een eigen karakter, waarbij het tweede boek naar verluidt een ‘hooger toon’ kiest. Dat lijkt dan ‘hooger’ in vergelijking met het eerste boek.

Het eerste boek presenteert zich als een epos door de overname van de aanhef van het genre (‘my lust’) en de vaste formules (‘propositio’ en ‘invocatio’), dat alles in de regels 1 tot en met 26. Al heel snel zal de lezer merken dat het hier om de spottende variant gaat, omdat de goden van wie hulp verwacht wordt, van een dorstige soort zijn. Het tweede boek herhaalt dat alles niet. Blijkbaar is de toon gezet. Maar voor wie niet heeft opgelet, is er duidelijkheid dankzij de eerste notitie in de marge: ‘Belachelyke heldenzang’.

Lees verder
Geplaatst in Uncategorized | Een reactie plaatsen

Boerekermis (1708) van Lukas Rotgans (3)

De titelpagina*

woensdag 13 september 2023 – Belangrijkste onderdeel van de zogeheten paratekst van Boerekermis is de titelpagina. Ook het privilege behoort daartoe, waarover eerder al iets gezegd is. Nu alle aandacht voor de titelpagina.

Op de titelpagina van de Poëzy-bundel van 1715 staat de voornaam van de auteur voluit genoemd, bij Boerekermis is er van de voornaam alleen een initiaal. In 1708 leefde Rotgans nog, vermoedelijk voerde hij welbewust de regie over de presentatie van zijn werk. 

In het jaar van Rotgans’ overlijden verscheen de tweede druk van zijn Willem III-epos en op de titelpagina heette de schrijver L. Rotgans. Of Rotgans daar nog de hand in had? Op de titelpagina van die tweede druk staat dat die ‘door den Dichter naaukeurig overzien en beschaaft’ is. Mag in die aanduiding ‘den Dichter’ afstand worden gelezen, dus niet ‘door my’ gecorrigeerd? Rotgans overleed in november 1710, goede kans dat Rotgans in dat jaar zijn invloed kon laten gelden. 

Dat was in 1715, zeven jaar later, wel anders. Rotgans was al jaren dood en had weinig te zeggen over de manier waarop zijn naam op de titelpagina terecht kwam. Anderen, Salengre junior en vooral François Halma, beslisten voor hem: Lukas Rotgans. Mag er in de reductie van de voornaam tot initiaal afstand worden gelezen en in het gebruik van de hele voornaam nabijheid, vertrouwelijkheid? Van die nabijheid is in het voorwerk van Salengre en Halma haast onvermijdelijk sprake: wie meent over de gestorven dichter recht van spreken te hebben, zal zich begrijpelijk genoeg als een intimus presenteren en daarbij hoort vrijmoedig gebruik van de voornaam van Rotgans. 

Lees verder
Geplaatst in Uncategorized | Een reactie plaatsen

Boerekermis (1708) van Lukas Rotgans (2)

De editie van Strengholt

donderdag 7 september 2023 – Via Boekwinkeltjes is de Strengholt-editie van Boerekermis niet beschikbaar, wel via DBNL. Gelukkig heb ik nog een echt exemplaar en als het moet, haal ik de 1715-editie van Poëzy uit de kast. Voor die mooie editie betaalde ik in 1985 aan Antiquariaat Nieuw Gafpa 425 gulden, toen en nu veel geld, maar spijt had ik toen niet en nu al helemaal niet. 

Wie de editie van Strengholt bekijkt, kan niet anders dan zeer tevreden zijn over de toewijding van de editeur. In vergelijking met 1968 is er in de (historische) neerlandistiek veel veranderd, ook het denken over de eisen die aan tekstedities gesteld worden, is geëvolueerd. Alsof Strengholt dat voorvoelde, toen hij in zijn verantwoording verklaarde dat zijn editie ‘minder als een wetenschappelijke uitgave dan wel als een poging om een bijzonder interessant stuk literatuur weer binnen het bereik van velen te brengen’, beschouwd moest worden.

Nu herinner ik me Strengholt als een innemende, vriendelijke en vooral bescheiden man, maar enige koudwatervrees lijkt hier debet aan de typering van het eigen werk. Iets soortgelijks deed zich gedurende lange tijd voor bij de naamgeving van bibliografieën. Die werden dan als lijst of checklist gepresenteerd, om de strenge beroepsbibliografen wind uit de zeilen te nemen. Wie zijn editie als een wetenschappelijke editie presenteerde, kon in 1968, maar vooral in de decennia erna, ongenadig op zijn lazer krijgen van geleerden die alles wisten van kettinglijnen, watermerken en vooral zagen wat er aan edities ontbrak.

Lees verder
Geplaatst in Uncategorized | Een reactie plaatsen

Boerekermis (1708) van Lukas Rotgans – 1: vooraf

maandag 4 september 2023 – In het begin van de achttiende eeuw organiseerde Lukas Rotgans (1653-1710) een heuse parade van boeren, om vervolgens samen met die opgetrommelde boeren getuige te zijn van dorps kermisvermaak. In 1352 versregels, in het gedicht Boerekermis, beschreef Rotgans die boerse entree in het dorp en de talloze smakeloze kermisattracties. 

Lees verder
Geplaatst in Uncategorized | Een reactie plaatsen

Consult bij een waarzegster in het Haagse notarieel

maandag 28 augustus 2023 – In deze bijdrage bespreek ik een akte (notaris 3.323, inv.nr. 1662, afbeeldingen 7-10) uit het notarieel archief van Den Haag. Omdat het opnemen van links naar specifieke aktes niet mogelijk is, staat aan het eind van deze bijdrage een instructie over hoe deze akte van thuis uit online te bekijken is.

In december 1723 vonden bij de baron van Welderen enkele diefstallen plaats: uit de kamer van zijn dochter werden twee ‘Orlietten’ (oorbellen) gestolen, bij een bediende (‘de eene Moor’) werd geld gestolen en ook in de huishoudkas, die onder de hofmeester berustte, bleek een greep te zijn gedaan. Het voorval veroorzaakte beroering onder het personeel, juist omdat het in alles op een ‘inside job’ leek.

Lijfknecht Bernardus van Domen wist raad. Als iedereen zestien stuivers zou geven, dan konden ze een lijst met de namen van het personeel opstellen en die voorleggen aan een waarzegster. Hij beval Marijtje van Wee aan, een oude vrouw die in de poort van Van Sunderen woonde, aan het Smitswater in Den Haag. Op 13 of 14 januari 1724 bezocht een delegatie deze vrouw. Zij wees Johan Gabriel Huijs, de hofmeester, als dader aan. Zij had hem ‘met een touw om zijn keel in een glas [haar glazen bol?] door een vlammen vuijr op en neer […] sien trecken’.

Lees verder
Geplaatst in Uncategorized | Een reactie plaatsen

Ondernemers in het Haagse notarieel

donderdag 24 augustus 2023 – In deze bijdrage verwijs ik weer naar enkele aktes in het notarieel archief van Den Haag. Omdat het opnemen van links naar specifieke aktes niet mogelijk is, staat aan het eind van deze bijdrage een instructie over hoe deze aktes van thuis uit online te bekijken zijn.

In het Haagse notarieel komt een grote variatie in beroepen voor. Sommige daarvan kunnen wel wat uitleg gebruiken. Pauls Schenk bijvoorbeeld, die in meerdere aktes ‘meester wielenmaker’ genoemd wordt, maakte meer dan alleen wielen: hij wordt elders ook ‘karossemaker’ genoemd. En was een ‘Joode koopman’ gewoon een Joodse koopman? Ik denk het niet, want andere Joden in dezelfde akte van 7 januari 1724 bij notaris Pieter de Lange worden niet expliciet als Jood aangeduid: Abraham Israel Marques was vermoedelijk een handelaar in tweedehands spullen (kleding?) (notaris 3.419, inv.nr. 2386, afbeeldingen 6-7).

Fakkels waren kennelijk een gewild product, want op 1 mei 1724 noteerde notaris Cornelis van Canegies dat wijlen Pieter de Hont tijdens zijn leven ‘flambauwmaker’ geweest was (notaris 3.352, inv.nr. 1843, afbeelding 155). En wie kent nog de ‘spiegel foelij slager’? Die maakte en monteerde, zo lijkt het, de reflecterende laag die achter glas geplaatst werd om het tot een spiegel te maken. Arij Wisdom was er een, maar het lijkt hem niet voor de wind te zijn gegaan. Op 17 februari 1724 droeg hij bij notaris Willem van Belle niet alleen een voorraad tin en zijn gereedschap over aan een Amsterdamse koopman in tin, maar zo te zien ook al zijn huisraad (notaris 3.427, inv.nr. 2467, afbeeldingen 20-22). 

Lees verder
Geplaatst in Uncategorized | Een reactie plaatsen

De grootse projecten van boekhandelaar Pierre Gosse sr.

maandag 21 augustus 2023 – In deze bijdrage verwijs ik weer naar enkele aktes in het notarieel archief van Den Haag. Omdat het opnemen van links naar specifieke aktes niet mogelijk is, staat aan het eind van deze bijdrage een instructie over hoe deze aktes van thuis uit online te bekijken zijn.

Bij het bladeren door het Haagse notarieel kom ik veel akten tegen van boekverkopers. E.F. Kossmann is mij voor geweest met een structurele doorzoeking van het notarieel archief op dat gebied, en heeft veel aktes genoemd in zijn publicatie over de boekhandel in Den Haag in de achttiende eeuw. Maar hij kon niet elk detail vermelden. Ik ben dan ook op enkele aktes gestuit die Kossmann niet, of niet in detail vermeldt. Of ze al door anderen gesignaleerd zijn?

Zoals Kossmann al schreef: de grotere Haagse boekhandelaren zaten met grote regelmaat bij de notaris om elkaar bedragen van duizenden guldens te betalen voor direct, of op veilingen gekochte boeken. Maar die betalingen deden ze dan wel af met obligaties, papieren schuldbekentenissen die in termijnen afgelost worden. Ze hadden daar zo te zien ook geen huis-notaris voor, ze waren kind aan huis bij meerdere notarissen: het lijkt wel als of ze niet wilden dat er één notaris zicht kreeg op alle transacties van een boekhandelaar. 

De constructie spatte uiteindelijk als een zeepbel uit elkaar. Het zou mooi zijn als die handel nog eens onderzocht werd, maar dat is een complexe klus, zeker nu er nog geen goede index op het Haagse notarieel is. In mijn digitale rondwandeling in het Haagse notarieel archief kwam ik herhaaldelijk ene Jan Nijman tegen. Wat was zijn rol in dit Haagse piramidespel? Nijman kocht zulke obligaties aan de lopende band op; hij moet er uiteindelijk flink het schip mee in gegaan zijn. 

Lees verder
Geplaatst in Uncategorized | Een reactie plaatsen

Jacob Eduard de Witte in Oss (1792)

dinsdag 8 augustus 2023 – In zijn Haagse gevangenis had Jacob Eduard de Witte zich van landverrader omgeschoold tot schrijver. Na zijn vrijlating in 1790 had hij nog wel veel last van de hem opgelegde ‘eeuwige verbanning uit Holland, Zeeland, Friesland en Utrecht’. Hij verkaste daarom naar Rosmalen, om er te trouwen met Maria van Zuylekom, die hem in het gevang zo vaak gezelschap had gehouden. Vervolgens vertrok hij via Zaltbommel naar Heesch (bij Oss) en Oss. 

Vanuit de Generaliteitslanden bestookte De Witte uitgevers en genootschappen met zijn gedichten en andere geschriften. In 1791 verscheen het eerste deel van zijn Dichtkundige en prozaïsche mengelschriften, waarbij onder het ‘Voorbericht’ Heesch als plaats delict vermeld stond. Dat deel bevatte het ‘Vertoog, over den staat des Landmans in de Majorije van ’s Bosch’, waarvan veel gedoe kwam en waarover ik eerder schreef. Het tweede deel kwam uit in 1792 en daar was ‘Osch’ de nieuwe woonplaats. 

Over Jacob Eduard de Witte en zijn wonderlijk leven is de laatste jaren veel gepubliceerd. In 1993 verzorgden Grietje Drewes en Hans Groot een tekstuitgave van de autobiografie die De Witte in 1825 schreef en die reikte tot 1790. Welsprekende titel: Fragmenten uit de roman van mijn leven, maar niets over Heesch en Oss natuurlijk. In 2006 deed Arianne Baggerman in De andere achttiende eeuw verslag van haar ontdekking van een vervolg op die autobiografie: Brieven van een tachtigjarigen grijsaard, thans nog verkeerende in de kerker, in 1830 uitgebracht door uitgeverij Johannes Noman in Zaltbommel. Dat vervolg is gemakkelijk te raadplegen, dankzij Google, maar informatie over de dagen in Heesch en Oss is er niet te vinden. 

Lees verder
Geplaatst in Uncategorized | Een reactie plaatsen

‘Achttiende eeuw, niks’

woensdag 2 augustus 2023 – Het heeft geen zin om doden tegen te spreken en al helemaal niet de dode geweldenaar Armando. Met plezier en heel vaak met instemming las ik Gesprekken met Armando. ‘Ik bel je wel als ik dood ben´, opgetekend door Cherry Duyns, maar op bladzijde 342 fronsten mijn wenkbrauwen zich. Armando sprak over het bijzondere fenomeen van de kortstondige opeenhoping van talent. Je had dat in de Italiaanse Renaissance en in Nederland in ‘zeventiende eeuw’, die eeuwen wemelde het van de goede schilders, maar een eeuw later was het afgelopen, ‘de achttiende eeuw is niks’.

Oh, de schilders, hm, voor de schrijvers geldt dat oordeel natuurlijk niet. We kunnen het Armando niet meer vragen, maar bij nader inzien betwijfel ik of Armando voor de schrijvers van de achttiende eeuw waardering had opgebracht. Vermoedelijk kende hij ze niet eens.

Aan die categorische afwijzing moest ik denken toen ik ruim een maand geleden door Parijs stiefelde en

Lees verder
Geplaatst in Uncategorized | Een reactie plaatsen

Alom Willem V

zondag 30 juli 2023 – In 1768 vereerde de kersverse stadhouder Willem V met zijn kersverse echtgenote Wilhelmina van Pruisen de stad Amsterdam met een meerdaags bezoek. Hij was twintig, zij nog geen zeventien, net getrouwd. Het grenst aan de kindermishandeling. In de Amsterdamse dagen deed de stad het steeds maar weer voorkomen alsof Willem de onderdaan was. Hij op zijn beurt probeerde de indruk te wekken dat hij het binnenkort voor het zeggen zou hebben. Willem slaagde er beter in dan de stadsregering om de harten van de stedelingen te winnen.

Aan Willem V en Wilhelmina en hun bezoek aan Amsterdam is in het Koninklijk Paleis een interessante tentoonstelling gewijd, veel beeldmateriaal en weinig tekst. In het bijzonder de portretten van Willem en Wilhelmina zijn bijzonder de moeite waard. Al was het maar omdat hij veel minder als een onnozele bollewangenhapsnoet oogt. Portretschilders deden uiteraard ook hun best om de geportretteerden op hun voordeligst af te beelden, maar dat neemt niet weg dat de stadhouder op de portretten een goede kop heeft. De Pruisische prinses, een meisje nog maar, krijgt op schilderijen meer dan eens een boek in haar handen gedrukt. Ik heb geprobeerd vast te stellen om welk boek het ging, maar vergeefs.

In het Koninklijk Paleis is geen (kleine) catalogus te koop, maar wel een uitvouwbaar blad ‘De prins en de stad’, met een stadswandeling door achttiende-eeuws Amsterdam. In 10.000 stappen. In gedachten heb ik die stappen gezet, de voeten volgen nog wel eens. Zoals ik ook vast van plan ben de tentoonstelling nog eens te bezoeken.

Lees verder
Geplaatst in Uncategorized | Een reactie plaatsen