www.weyerman.nl

maandag 14 november 2022 – Tijdens de grondvergadering van 2010 vertelde André Hanou dat hij in het periodiek De Patriot of Hollandsche Zedenmeester (1742-1743) enkele bijdragen had aangetroffen die hem aan Weyerman deden denken. Het verhaal kwam op de site van de Stichting terecht, en André leverde een beschrijving van het periodiek voor de ENT, maar daarna werd het stil rond zijn vondst.

Onlangs kwam ik het bericht op de site weer tegen, waarna ik besloot me in dit verhaal te verdiepen. In de Amsterdamse UB staat De Patriot inmiddels te boek als ‘Not available – missing’. Het periodiek is niet gedigitaliseerd. Gelukkig bleek het Haags Gemeentearchief nog over een raadpleegbaar exemplaar te beschikken.

Van De Patriot verschenen twee delen van elk 30 afleveringen (doorgenummerd 1-60) in de periode 13 juni 1742 t/m 24 juli 1743. Volgens André zijn enkele bijdragen over ‘kunst en schilderijen’ vermoedelijk afkomstig uit Weyermans ‘Historie der Konstschilders’: ze zouden zijn overgenomen uit De levens-beschryvingen der Nederlandsche konst-schilders en konst-schilderessen. Dat er een verband met Weyerman was, had André goed gezien, maar hij formuleerde die gedachte niet helemaal correct. Het gaat om teksten die nagenoeg overeenkomen met stukken uit deel 1 van het Brusselse handschrift.

zondag 13 november 2022 – In 1955 kreeg de schilder Melle Oldeboerrigter (kortweg: Melle) een brief van de legendarische Willem Sandberg. Het Stedelijk Museum van Amsterdam, waaraan Sandberg leiding gaf, had dat jaar het goede plan met een ‘Nationale Tentoonstelling’ te komen, bij gelegenheid van de viering van 5 mei. Die tentoonstelling, voor jong en oud, richtte zich nadrukkelijk op ‘schoolkinderen’. 

Bij nader inzien achtte Sandberg twee van de drie schilderijen van Melle minder geschikt voor kinderogen. Preciezer uitleg gaf Sandberg niet, maar naar alle waarschijnlijkheid was de vrijmoedige afbeelding van een penis, billen en andere lichaamsdelen iets waardoor kinderen van slag zouden raken.

dinsdag 8 november 2022 – In de Verzamelde Dichtwerken van Robert Hennebo is er uiteraard plaats voor de ‘evergreen’ ‘Lof der Jenever’. Net ervoor, althans in mijn editie, staat het gedicht ‘Rouw-klachten van den Heere Jacobus Veenhuizen, over den smertelijken dood van zijnen goudvink, kanarij, hond en paard’. Hennebo legt in het gedicht Veenhuizen het rouwbeklag in de mond. 

Over Hennebo is er een fijn boekje van Gerard Schelvis en Kees van der Vloed: Jenever en wind. Leven, werk en wereld van Robert Hennebo (1686-1737). En daarin treedt Veenhuizen enkele keren naar voren. Aan Jenever en wind ontleen ik ook de wetenschap dat van de Rouwklachten al aparte edities verschenen in 1716 en 1723. De eerste editie van de Lof der jenever kwam in 1718 van de pers. Die Verzamelde dichtwerken moeten zijn uitgegeven in de periode 1765-1767.

Over Veenhuizen of Veenhuyzen weten Schelvis en Van der Vloed te melden dat hij waard was in de herberg ‘de kleine Carthuizers’ en dat hij ook als dansmeester en wijnkoper dienst deed. Hennebo was eveneens kroegbaas. Weyerman bracht beiden samen in zijn Zeldzaame Leevens-Byzonderheden. In de vriendschappen van eenzame wolf Weyerman is een opvallend patroon aan te wijzen: hij hield het meest van kasteleins, zij schonken en met hen kon je lachen.

maandag 7 november 2022 – Ouderen onder ons herinneren zich vast nog het modewarenhuis Gerzon, dat tot in de jaren ’70 in diverse steden te vinden was. Lange tijd was de winkel uit mijn geheugen gewist, tot de Russen met hun allesverwoestende armageddon in Oekraïne een ware apokalyps inluidden. Lviv (=Lvov, Lwów, Lemberg, Lemberik) en Odessa kende ik wel, maar inmiddels staan ook bij mij de steden Kyiv en Cherson op de kaart.

Cherson. In de New York Times las ik vorige week het volgende bericht: ‘Why Russia Stole Potemkin’s Bones From Ukraine’. Het gaat over de botten van Grigori Potemkin (1739-1791), beroemd geworden door de naar hem genoemde pantserkruiser waar begin vorige eeuw opstand uitbrak. De revolutionaire gebeurtenissen zijn verfilmd door Eisenstein: wie kent niet de indrukwekkende trappenscène in havenstad Odessa, waarin tsaristische soldaten de Oekraïense burgers onverbiddelijk neersabelen. 

woensdag 2 november 2022 – Thomas Hendrik Willem Aepeker (Apeker) werd op 20 november 1798 geboren te ’s-Gravenhage. In 1821 trad hij in het huwelijk met de 21-jarige Maria van der Ven, eveneens uit de Hofstad. Beiden waren verantwoordelijk voor de roddelpers in Den Haag. Iedereen keek uit naar hun blaadjes waarin schandaaltjes breed werden uitgemeten: alsof de Hagenaars figureerden in de Netflix-serie Bridgerton….

Net als Weyerman was Aepeker – ik vermoed dat vooral hij de Lady Whistledown was – een broodschrijver die er geen been in zag om de goede naam van diverse plaatsgenoten door het slijk te halen. Hij beproefde de macht van zijn pen door al dan niet welgestelde burgers te chanteren: wie niet met geld over de brug kwam, kon een negatieve publicatie tegemoet zien. Succesvol was hij niet, getuige zijn vele jaren achter slot en grendel.

dinsdag 1 november 2022 – In het Nationalmuseum van Stockholm was ik nog maar nauwelijks bekomen van de imposante reeks Rembrandts toen een en dezelfde man me twee keer verraste. Twee zelfportretten van Joseph Ducreux (1735-1802). Nooit van gehoord en nu ineens twee overrompelende schilderijen: een man die met zijn wijsvinger tot stilte maant en een man met een verbaasd gezicht.

Ducreux was ooit vanuit Frankrijk naar Wenen gestuurd om een portret van Marie-Antoinette te maken, nog voordat ze met de Franse kroonprins in het huwelijk trad. Het portret als visuele introductie van een huwelijkskandidaat. Naar verluidt was met deze opdracht het kostje van Ducreux gekocht. Hij werd zelfs in de adelstand verheven.

maandag 31 oktober 2022 – Op de laatste dag van september opende Museum Het Valkhof voor het laatst de deuren. Ook dit museum gaat in de verbouwing, wat gelijk staat aan langdurige sluiting. Die dag was de toegang vrij.

Op de bovenste verdieping heette een oud-leerling mij welkom, met het bericht dat ze een stukje van me had gelezen. Over Belisarius: ‘Ja, niet uit een boek, maar van internet, DBNL, uit Van Abélard tot Zoroaster’. 

‘Oei, Kee-Lou, ik weet wat je bedoelt, maar het is niet van mij, hoor. Het is van Wilfried Uitterhoeve. Hij was uitgever van het boek en wilde er zelf ook aan bijdragen. In de uitgebreide herdruk in Van Abélard tot de Zwaanridder staat zijn naam er wel onder. Eigenlijk moet je die editie gebruiken. Eh … hoe kom je eigenlijk bij Belisarius?’. 

Kee-Lou vertelde dat ze een werkstuk over Belisarius aan het schrijven was.

zaterdag 29 oktober 2022 – Twee maanden nadat Maria van Antwerpen, aka de Bredase heldinne, de poorten van de Bredase provoost voor zich geopend zag, werd ook Kersteman op vrije voeten gesteld. Thomeze zat hem nog altijd op de hielen met brieven waarin hij afbetalingen van de nog openstaande schuld opeiste. Wellicht werd Kersteman er nerveus van, vooral omdat zijn superieuren vonden dat de goede naam van het regiment op het spel stond.

Kersteman kon de druk van zijn meerderen niet weerstaan en begaf zich daarom vrijwillig in civiel arrest om in alle rust een pleidooi te schrijven waarin hij zichzelf vrijpleit. Zijn rijke oom uit Rotterdam trok definitief de handen van hem af en verklaarde, ik citeer, ‘hem liever te sien ophangen als een duit voor hem te willen betalen’. 

Er volgde opnieuw een veroordeling: Kersteman werd uit het leger ontslagen. Maar de vrijheid lachte hem nog niet toe, want zijn moeder en oom hadden over hun foute zoon resp. neef zo veel belastend materiaal verzameld, dat ze hem in Rotterdam achter slot lieten zetten. Pas 6,5 jaar later stond hij daar buiten de poort. Dertig jaar oud. Inmiddels een paar romans op zijn naam en nog een rijke carrière voor zich.

vrijdag 28 oktober 2022 –Aangezien militaire gevangenen altijd meereisden met hun regiment, vinden we Kersteman als gedetineerde op een gegeven moment weer terug in Breda. Zijn tweede verblijf in deze garnizoensstad. Hij zat daar in de eerste maanden van 1751, waar hij gezelschap had van Maria van Antwerpen. Over haar spreekt Kersteman zich in zijn autobio nauwelijks uit, maar wel vertelt hij heel kort hoe hij munt heeft kunnen slaan uit de belevenissen die zij hem toevertrouwde. Citaat:

Hierop gebeurde het, bij gelegenheid dat zeker vrouwspersoon als grenadier […] met een sergeants dochter getrouwd was, dat ik vervolgends de Bredasche heldin, of het leven van Maria van Antwerpen beschreef, het welk, wegens de zeldzaamheid, eene onbedenkelijke aftrek had, en mij een fraaje stuiver gelds in den zak bragt, waardoor ik mijne schulden te Breda betaalen kon.

woensdag 26 oktober 2022 – Een jaar voor zijn overlijden verscheen de autobiografie van broodschrijver Franciscus Lievens Kersteman (1728-1793): het tweedelige Leven van F.L. Kersteman, door hem zelven beschreven, in 1792 uitgegeven bij zijn Amsterdamse boekverkoper Jan Barend Elwe. Al een paar keer heb ik laten zien hoe zijn levensverhaal vol zit met borstklopperijen en spannende anekdotes waarvan het waarheidsgehalte minimaal is.^[1]

Maar wat hebben Kersteman en Breda, de stad waar de grondvergadering van het JCW dit jaar plaatsvond, met elkaar te maken? Tot nu toe kwamen alleen de Hollandse plaatsen Den Haag, Rotterdam en Voorburg voorbij. Welnu, onze held verbleef in de eerste decennia van zijn lange leven een paar maal in Breda, al laat hij zich daarover in zijn autobiografie nauwelijks uit. Vermoedelijk omdat zijn verblijf in de stad te maken heeft met een paar duistere kanten van zijn rijke leven.