www.weyerman.nl

donderdag 1 december 2022 – In De leevens byzonderheden, van Johan Hendrik, baron van Syberg vertelt Weyerman dat de beruchte goudmaker baron van Syberg, die indertijd in Wijk bij Duurstede verbleef, hem per brief had ontboden. Syberg had van Hagesteinse boeren gehoord dat er een schat te vinden moest zijn in een onderaards gewelf, achter het slot van Hagestein ‘ter plaats alwaar eertyds een Nonnenklooster had gestaan’. Of Weyerman zin had mee te gaan naar Hagestein?

Weyerman ging niet op de uitnodiging in: hij geloofde niet in de zotheden van de baron. Maar als hij wél samen met de baron op zoek zou zijn gegaan, zou de geschiedenis er misschien heel anders uitgezien hebben! In 2017 werd namelijk bij Hagestein een pot met bijna 500 munten uit de vijftiende eeuw gevonden, vlakbij de plek waar ooit het kasteel gestaan had.

Eerder dit jaar berichtte het museum van Vianen al over deze vondst. Of de ene helft van de vondst op dit moment nog steeds in Vianen te bekijken is, durf ik niet te zeggen, maar de andere helft van de schat is beslist wél nog te bekijken: deze ligt nog t/m 4 december in een vitrine in het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden.

Ik heb ‘m vorige week gezien: de schat die Weyerman liet liggen! – Jac Fuchs 

dinsdag 29 november 2022 – Jacob Campo Weyerman kon dan wel bij herhaling beweren dat hij in Breda was geboren, zijn moeder en tante wisten wel beter. De conceptie vond vermoedelijk evenmin plaats binnen de muren van Breda. 

Op 11 oktober 1676 waren zijn vader Hendrick Weyerman en zijn moeder Elisabeth Sommeruell in de Grote Kerk van Den Bosch getrouwd. Bij het aangaan van het huwelijk hadden zij een eerder huwelijk achter de rug. Elisabeth woonde bij de Hinthamerpoort, haar Hendrick bij de Hinthamerstraat.

Over zijn komst naar ’s-Hertogenbosch – hij was ruiter in de bereden compagnie onder ritmeester La Feuillade – lichten de inkwartieringsregisters is. De noten in het boek van Jos Wassink over de prostitutie in De Bosch wezen me op het bestaan van die registers. Dus ging ik naar Den Bosch toe.

zondag 27 november 2022 – Onwillekeurig krijg je het idee dat de achttiende eeuw in het onderwijs is ingeklonken tot Sara Burgerhart en Schasz’ Reize door het Aapenland. Of tot een van beide. In zijn aanstekelijk en sympathiek boek Moeten we dit weten voor de toets? Hoe overleef ik het literatuuronderwijs? ­– twee vragen voor de prijs van één – schrijft Coen Peppelenbos over tal van aspecten van het onderwijs in de Nederlandse literatuur, met veel aandacht voor de historische letterkunde. Hij is daarbij ongegeneerd in zijn zendingsdrang en zijn verontwaardiging. Die verontwaardiging is vrijwel altijd terecht en meer dan eens nogal terughoudend geformuleerd. 

Peppelenbos, de oprichter en voornaamste stem van de website Tzum, is in het middelbaar onderwijs leraar geweest en nu, al sinds vele jaren, werkzaam als lerarenopleider. Wat hem niet lekker zit, is de marginalisering van de oudere letterkunde in de lerarenopleiding. Wanneer hij bezwaren formuleert, wordt hem dat nota bene als ‘oncollegiaal’ aangerekend. De omgekeerde wereld. Wie sloopt heet een bouwer, en wie kwaliteit wenst te behouden deugt niet.

dinsdag 15 november 2022 – In De Patriot of Hollandsche Zedenmeester (1742-1743) herkende André Hanou in 2010 enkele teksten van Weyerman over kunstkopers. Ze blijken te corresponderen met passages uit deel 1 van het Brusselse handschrift (zie hierover mijn blogtekst van gisteren). Hoe zit dat precies?

De teksten in De Patriot stemmen in grote lijnen overeen met de teksten in het eerste deel van het Brusselse handschrift. Maar er zijn ook verschillen. Zo komen de cursiveringen geheel overeen, maar is de spelling anders, en ook zijn de teksten niet woordelijk hetzelfde. Dat kan liggen aan de redacteur van De Patriot, maar ook aan degene die hem de teksten bezorgde. 

maandag 14 november 2022 – Tijdens de grondvergadering van 2010 vertelde André Hanou dat hij in het periodiek De Patriot of Hollandsche Zedenmeester (1742-1743) enkele bijdragen had aangetroffen die hem aan Weyerman deden denken. Het verhaal kwam op de site van de Stichting terecht, en André leverde een beschrijving van het periodiek voor de ENT, maar daarna werd het stil rond zijn vondst.

Onlangs kwam ik het bericht op de site weer tegen, waarna ik besloot me in dit verhaal te verdiepen. In de Amsterdamse UB staat De Patriot inmiddels te boek als ‘Not available – missing’. Het periodiek is niet gedigitaliseerd. Gelukkig bleek het Haags Gemeentearchief nog over een raadpleegbaar exemplaar te beschikken.

Van De Patriot verschenen twee delen van elk 30 afleveringen (doorgenummerd 1-60) in de periode 13 juni 1742 t/m 24 juli 1743. Volgens André zijn enkele bijdragen over ‘kunst en schilderijen’ vermoedelijk afkomstig uit Weyermans ‘Historie der Konstschilders’: ze zouden zijn overgenomen uit De levens-beschryvingen der Nederlandsche konst-schilders en konst-schilderessen. Dat er een verband met Weyerman was, had André goed gezien, maar hij formuleerde die gedachte niet helemaal correct. Het gaat om teksten die nagenoeg overeenkomen met stukken uit deel 1 van het Brusselse handschrift.

zondag 13 november 2022 – In 1955 kreeg de schilder Melle Oldeboerrigter (kortweg: Melle) een brief van de legendarische Willem Sandberg. Het Stedelijk Museum van Amsterdam, waaraan Sandberg leiding gaf, had dat jaar het goede plan met een ‘Nationale Tentoonstelling’ te komen, bij gelegenheid van de viering van 5 mei. Die tentoonstelling, voor jong en oud, richtte zich nadrukkelijk op ‘schoolkinderen’. 

Bij nader inzien achtte Sandberg twee van de drie schilderijen van Melle minder geschikt voor kinderogen. Preciezer uitleg gaf Sandberg niet, maar naar alle waarschijnlijkheid was de vrijmoedige afbeelding van een penis, billen en andere lichaamsdelen iets waardoor kinderen van slag zouden raken.

dinsdag 8 november 2022 – In de Verzamelde Dichtwerken van Robert Hennebo is er uiteraard plaats voor de ‘evergreen’ ‘Lof der Jenever’. Net ervoor, althans in mijn editie, staat het gedicht ‘Rouw-klachten van den Heere Jacobus Veenhuizen, over den smertelijken dood van zijnen goudvink, kanarij, hond en paard’. Hennebo legt in het gedicht Veenhuizen het rouwbeklag in de mond. 

Over Hennebo is er een fijn boekje van Gerard Schelvis en Kees van der Vloed: Jenever en wind. Leven, werk en wereld van Robert Hennebo (1686-1737). En daarin treedt Veenhuizen enkele keren naar voren. Aan Jenever en wind ontleen ik ook de wetenschap dat van de Rouwklachten al aparte edities verschenen in 1716 en 1723. De eerste editie van de Lof der jenever kwam in 1718 van de pers. Die Verzamelde dichtwerken moeten zijn uitgegeven in de periode 1765-1767.

Over Veenhuizen of Veenhuyzen weten Schelvis en Van der Vloed te melden dat hij waard was in de herberg ‘de kleine Carthuizers’ en dat hij ook als dansmeester en wijnkoper dienst deed. Hennebo was eveneens kroegbaas. Weyerman bracht beiden samen in zijn Zeldzaame Leevens-Byzonderheden. In de vriendschappen van eenzame wolf Weyerman is een opvallend patroon aan te wijzen: hij hield het meest van kasteleins, zij schonken en met hen kon je lachen.

maandag 7 november 2022 – Ouderen onder ons herinneren zich vast nog het modewarenhuis Gerzon, dat tot in de jaren ’70 in diverse steden te vinden was. Lange tijd was de winkel uit mijn geheugen gewist, tot de Russen met hun allesverwoestende armageddon in Oekraïne een ware apokalyps inluidden. Lviv (=Lvov, Lwów, Lemberg, Lemberik) en Odessa kende ik wel, maar inmiddels staan ook bij mij de steden Kyiv en Cherson op de kaart.

Cherson. In de New York Times las ik vorige week het volgende bericht: ‘Why Russia Stole Potemkin’s Bones From Ukraine’. Het gaat over de botten van Grigori Potemkin (1739-1791), beroemd geworden door de naar hem genoemde pantserkruiser waar begin vorige eeuw opstand uitbrak. De revolutionaire gebeurtenissen zijn verfilmd door Eisenstein: wie kent niet de indrukwekkende trappenscène in havenstad Odessa, waarin tsaristische soldaten de Oekraïense burgers onverbiddelijk neersabelen. 

woensdag 2 november 2022 – Thomas Hendrik Willem Aepeker (Apeker) werd op 20 november 1798 geboren te ’s-Gravenhage. In 1821 trad hij in het huwelijk met de 21-jarige Maria van der Ven, eveneens uit de Hofstad. Beiden waren verantwoordelijk voor de roddelpers in Den Haag. Iedereen keek uit naar hun blaadjes waarin schandaaltjes breed werden uitgemeten: alsof de Hagenaars figureerden in de Netflix-serie Bridgerton….

Net als Weyerman was Aepeker – ik vermoed dat vooral hij de Lady Whistledown was – een broodschrijver die er geen been in zag om de goede naam van diverse plaatsgenoten door het slijk te halen. Hij beproefde de macht van zijn pen door al dan niet welgestelde burgers te chanteren: wie niet met geld over de brug kwam, kon een negatieve publicatie tegemoet zien. Succesvol was hij niet, getuige zijn vele jaren achter slot en grendel.

dinsdag 1 november 2022 – In het Nationalmuseum van Stockholm was ik nog maar nauwelijks bekomen van de imposante reeks Rembrandts toen een en dezelfde man me twee keer verraste. Twee zelfportretten van Joseph Ducreux (1735-1802). Nooit van gehoord en nu ineens twee overrompelende schilderijen: een man die met zijn wijsvinger tot stilte maant en een man met een verbaasd gezicht.

Ducreux was ooit vanuit Frankrijk naar Wenen gestuurd om een portret van Marie-Antoinette te maken, nog voordat ze met de Franse kroonprins in het huwelijk trad. Het portret als visuele introductie van een huwelijkskandidaat. Naar verluidt was met deze opdracht het kostje van Ducreux gekocht. Hij werd zelfs in de adelstand verheven.