www.weyerman.nl

En zijn negentiende-eeuwse factchecker

maandag 20 maart 2023 – Vorige week kwam ik een boekje tegen waarvan ik nog nooit had gehoord: De legenden betreffende dns. Petrus Santvoort, theol. dr., predikant te Middelburg van 1700-1703, geschreven door J.G. Frederiks.^[1] Het boekje is een overdruk van een feuilleton uit de Middelburgsche Courant en telt 31 pagina’s.^[2] Frederiks (1828-1896) kennen we als medeauteur van het Biographisch woordenboek der Noord- en Zuidnederlandsche letterkunde [ca. 1890].^[3]

In 2004 publiceerde ik een artikel over Petrus Santvoort, waarvoor ik gebruik maakte van gegevens uit onder andere het werk van Weyerman en twee artikelen van N.C. Kist uit 1842.^[4] De publicatie van ‘factchecker’ Frederiks is mij toen ontgaan.

Trouwbelofte Maria van der Mast – Petrus Santvoort was een dominee in ’t Woudt, bij Delft, bij wie Weyerman na beëindiging van de Latijnse school enige tijd in diverse vakken lessen volgde. De familie Weyerman en Santvoort kenden elkaar, want beide families hebben in Breda gewoond.

Voor de komst van Weyerman naar ’t Woudt speelde daar een vervelende kwestie. Petrus Santvoort had namelijk een trouwbelofte gedaan aan Maria van der Mast, een rijke vrouw uit Delft, maar na enige tijd zag hij toch van dit huwelijk af. Van der Mast was zwaar beledigd en diende in april 1684 een klacht in bij de Classis van Delft en Delfland en eiste dat de dominee geschorst zou worden. 

maandag 6 maart 2023 – De Stichting vierde vorig jaar haar 45^e levensjaar en in dat jaar vond een langzame terugkeer plaats naar min of meer normale omstandigheden. In het begin van het jaar kon de grondvergadering, in tegenstelling tot het jaar ervoor, wel plaats vinden, zij het via Zoom. Dat had tal van nadelen, maar groot voordeel was dat het voor onze ‘Amerikanische Freund’ Ton Broos gemakkelijk was om erbij te zijn, nog groter voordeel was dat het doorging. Drie prachtige lezingen: de romanist Paul Smith sprak over de Weyerman-vertalingen van het werk van La Fontaine, Renée Vulto verzorgde de Hanou-lezing en besprak revolutionaire liederen en Jan Bruggeman zag verbindingen tussen het populaire en onsmakelijke verhaal Poep van Manon Uphoff en een verhaal van Weyerman. Na deze Zoombijeenkomst moest iedere Campist solistisch aan de borrel.

maandag 6 februari 2023 – Mooi klein koket boekje: Ik zoek geluk in druk te vinden. Verhalen van een boekenjutter. Uitgegeven door Walburg Pers en voor € 14,99 te koop in de betere boekhandel. De ‘boekenjutter’ van dienst is Garrelt Verhoeven, sinds enige jaren conservator bij de afdeling Bijzondere Collecties van de Universitaire Bibliotheken Leiden.

Het rijk geïllustreerde boekje, gebonden en 144 blzz. groot, vertelt twaalf verhalen over bijzondere vondsten, door hem bij zijn gestruin ‘langs de antiquarische vloedlijn’ gejut.

De belangstelling van ‘Sil’ Verhoeven is groot en van zijn vondsten maakt hij verhalen. Op tal van plaatsen deed hij zijn ontdekkingen. Sommige van die boekjes voegde hij toe aan zijn particuliere collectie, andere boekjes belandden in de collecties van het Allard Pierson, waar hij gedurende enkele jaren werkzaam was, of die van Leiden. Bij die ‘overdrachten’ naar de bibliotheken van zijn werkgevers vroeg ik – ordinair, ik geef het toe – me af of Verhoeven schonk of verkocht.

dinsdag 31 januari 2023 – In 1763 was Weyerman ruim vijftien jaar dood en niet opgewassen tegen de fabeltjes die over hem verteld werden. Dat jaar publiceerde Franciscus Lievens Kersteman het vervolg (‘Aanhangsel’) op zijn zo succesvolle biografie van Weyerman. In 1756 was die biografie onder de titel Zeldzaame Levens-gevallen van J.C. Wyerman uitgebracht. Op de titelpagina van de uitgave uit 1756 en het vervolg uit 1763 ontbrak de naam van de auteur, maar in kleine kring was duidelijk dat Kersteman deze teksten op zijn geweten had. Hij maakte er ook geen geheim van: in het ‘Aanhangsel’ erkent hij volmondig de schrijver te zijn van De Bredasche Heldinne. In 1757 somde hij, man in nood, voor het Hof Holland op wat hij zoal geschreven had, deels uitgegeven en deels nog niet. Op dat lijstje bekleedt De Bredasche Heldinne fier de eerste positie, eerbiedig gevolgd door ‘Leevensgevallen van Campo Wijerman’ en tegen het einde, heel verrassend, ‘Historie van Lijs Sint Mourel moeder van Campo Wijerman’. Het ‘Aanhangsel’ bestond dus al in 1757 en wachtte geduldig op uitgave.

Wie de editie leest die Rietje van Vliet in 1991 van Kerstemans Weyermanbio plus vervolg ‘Aanhangsel’  bezorgde en die naast andere door Kersteman opgeëiste titels legt, stuit op bijzondere overeenkomsten. Wat me frappeerde, waren de vele voetnoten in de Weyermanbiografie, waarvan er vele verwijzen naar zegslieden en andere al dan niet betrouwbare bronnen. Het proza stond onder verdenking van leugenachtigheid – en de auteur van dit proza in het bijzonder – en er moest dus wel bij herhaling op het aambeeld van de waarachtigheid gehamerd worden. Wie steeds maar weer beweert dat alles wat hij zegt, ‘echt waar’ is, zaait juist twijfel: een paradox die aan Kersteman niet besteed was.

Een nieuwe Jacob Campo Weyerman

zondag 15 januari 2023 – Tegen het einde van 2022 verraste de post de leden van de Stichting JCW met een aangenaam present: bij gelegenheid van het 45-jarig bestaan verscheen een geannoteerde editie van Den wandelende Jood. Voor de inleiding en de verklarende noten zorgde de Bredase campist Frans Wetzels. Het is een zeer verzorgd uitgegeven en rijk geïllustreerd boekje en een sieraad voor het Weyermanplankje in de boekenkast.

Het gaat hier om een uitgave van een (deel van) een handschrift uit de collectie van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde. Die collectie herbergt heel wat onbekende schatten. Een bekende schat is een band met handschriften van Jacob Campo Weyerman. Daarin zitten drie blijspelen – in 1979 naar het handschrift uitgegeven door André Hanou – en een vijftigtal bladzijden getiteld Den wandelende Jood.  

Hanou had die bladzijden ook al eens in getranscribeerde vorm opgenomen in de Mededelingen, maar nu ligt er een editie die ‘van fouten gezuiverd’ is en van verklarende aantekeningen voorzien. Voorts zijn de ontleningen getraceerd en het is moeilijk om hier niet de hulpvaardige hand te zien van de befaamde voetnotenfirma Bruggeman & Fuchs. 

woensdag 11 januari 2023 – Wie de Robinson Crusoe-klok hiernaast in het echt wil zien, moet snel zijn, want de tentoonstelling Once Upon a Time duurt nog maar tot en met 29 januari.

De klok maakt deel uit van een zeer grote particuliere verzameling empire klokken, die nu te zien is in het pop-upmuseum aan het Museumplein 4 in Amsterdam.

De Robinson Crusoe-klok behoort tot de groep Zwarte klokken. Kunsthistorici Alette Fleischer en Bart Krieger onderscheiden drie typen Zwarte empire klokken: 

• klokken met personificaties die een land of continent verbeelden
• bon noir-klokken met de idyllische Zwarte die één is met de natuur (‘Bon noir’ werd vroeger ‘bon sauvage’ genoemd)
• klokken met tot slaaf gemaakten die dwangarbeid verrichten (zie hierover de recensie van Arjen Ribbens, ‘De dekolonisatie van Zwarte klokken’ in de NRC 27-10-2022).

maandag 2 januari 2023 – De Vrijheid leidt De Politieke Kruyer (1782-1787) uit de gevangenis. Daarover gaat de prent die prijkt op het omslag van de nieuwe Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman (MedJCW). De prent hoort bij het artikel van Cor de Vries over de slinkse verdedigingstactiek van advocaat Hespe, een van de auteurs van het radicale weekblad dat begin jaren tachtig van orangistische zijde onder vuur lag. 

Het artikel van Paul Krijnen heeft eveneens de achttiende-eeuwse politieke pers als onderwerp: de zaterdagbijlage van de Haagsche Courant, die als motto meekreeg Toegewijd aan Gezond Verstand (1795-1796) en geschreven werd door Pieter Quint Ondaatje en Lambertus Vonk. Zelfs na de Bataafse revolutie vonden zij een repressieve overheid tegenover zich.

maandag 26 december 2022 – De prent Christmas in the Country werd gestoken door Inigo Barlow naar het ontwerp van Samuel Collings, en eind 1790 gepubliceerd door de Londense uitgeversfirma Bentley & Co (gedateerd echter 1 januari 1791).

De plattelanders op deze prent hebben dolle pret. Ze zitten in de keuken. Aan de muur hangt de almanakkalender van 1791; die van 1790 zie je er nog net boven uitsteken. Aan het plafond hangen spek, een forse ham en een streng uien. Er wordt een pijpje gerookt en de glazen staan op tafel. Twee honden liggen amechtig over elkaar heen. Een vreemd model kat kijkt toe. Is het een kakstoeltje waar het jongetje links op zit?

Zojuist verschenen!

De geschiedenis van het beleg en ontzet van Groningen in 1672 spreekt nog altijd tot de verbeelding. Er was sprake van spanning, tragiek, sensatie en blijdschap. Er waren helden, verliezers en vooral veel onnodige slachtoffers.

Nadat vijandelijke troepen grote delen van Nederland hadden overmeesterd, rukten Keuls-Munsterse soldaten op naar Groningen. Onder leiding van hun bisschoppen vuurden zij wekenlang bommen en granaten op de stad af. Dat was tevergeefs, want Groningen hield stand. Zo werd het verzet in het noorden van het land een keerpunt tijdens het zogeheten Ramp- of Bisschopsjaar.

De herdenking van 350 jaar ontzet van Groningen was in 2022 aanleiding om nieuwe invalshoeken te verkennen. 

Dit boek bevat vier bijdragen waarin zowel de geopolitieke en militaire context als de beleving van de belegering en het ontzet aan bod komen. Veel aandacht is er voor de eigentijdse bronnen: wat vertellen ons kranten, brieven, prenten en pamfletten uit 1672 over wat zich in dit jaar in Groningen afspeelde? Speciale belangstelling is er voor de rol van de universiteit tijdens het militaire conflict. Haar studenten droegen bij aan het verzet dat resulteerde in de vrijheid die na afloop gevierd kon worden.

Arjen Dijkstra en Joop Koopmans (ed.), Verzet en vrijheid. Het Gronings Ontzet van 1672 en de Universiteit. Groningen, Uitgeverij Kleine Uil 2022. Prijs: € 22,50. Het boek is ook via de University of Groningen Press verkrijgbaar in een Open Access-editie.

Grondvergadering Stichting Jacob Campo Weyerman

Graag nodigen we alle vrienden en belangstellenden uit voor de grondvergadering van de Stichting Jacob Campo Weyerman:

zaterdag 21 januari 2023
aanvang 13.00 uur
Huize Lydia
Roelof Hartplein 2A, Amsterdam

Eindelijk! Na een aantal jaren van afgelasting en Zoom lijkt de traditie van waarachtig contact hervat te kunnen worden. 

Hieronder treft u het (aangevulde) programma. Enkele vraagtekens zijn uitroeptekens geworden!

Lees verder →