vrijdag 12 juni 2015 – Thomas Rowlandson komt regelmatig op deze site langs. In 1809 ging de Engelse karikaturist een curieuze samenwerking aan met zijn landgenoot, de veelschrijver William Combe, zeg maar de Engelse Klaas Hoefnagel. Hoewel, Combe zou zo’n tweeduizend publicaties op zijn naam hebben staan.
Combe zat in de gevangenis wegens onbetaalde schulden (ondanks enkele forse erfenissen), toen uitgever Rudolph Ackermann hem verzocht de tekst te schrijven, een lichtvoetige variant op de luxe topografische werken in die tijd. De uitgever vond veel aftrek voor deze luxe boeken, maar meende met een luchtige en vooral goedkope satire in zijn fonds een ander segment van de markt aan te boren. Rowlandson wilde wel de prenten maken, had al een thema bedacht: een satire op het fenomeen van de schetsende reiziger.
In het voorwoord bij de eerste uitgave schreef Combe dat hij elke maand een prent ontving, waarbij hij over het onderwerp van de afbeelding enkele pagina’s op rijm schreef. Toen hij de eerste prent kreeg, wist hij niet wat het onderwerp van de tweede zou zijn. Maar beide mannen gingen door met tekenen en schrijven, totdat een werk van bijna tienduizend regels op de pers werd gelegd, zonder dat zij elkaar ooit hadden gezien.
En zo verscheen in 1812 The Schoolmaster’s Tour. Aanvankelijk als feuilleton in een nieuw opgericht tijdschrift, de Poetical Magazine. Later, in boekvorm, beleefde The Tour onder de nieuwe titel The Tour of Doctor Syntax, in Search of the Picturesque. A Poem herdruk na herdruk – Ackermann zal in zijn nopjes zijn geweest. Dankzij al die herdrukken werd Doctor Syntax zo populair dat er een omvangrijke merchandising rond hem ontstond, wandelstokken, beeldjes, snuifdozen, pruiken, hoeden, serviezen, piespotten en wat niet al. Syntax is de oervader van Meester Prikkebeen.
De graatmagere, wereldvreemde, tekenende predikant Doctor Syntax reist door Engeland (in feite al een hekeling van de Grand Tour) op zijn paard Grijsje, een rondreis die herinneringen aan Don Quichot oproept. Hij raakt verzeild in netelige situaties in obscure kroegen en derderangs herbergen, ontmoet dieven, dolle stieren, blaaskaken en botteriken en ziet hier een daar een galg opdoemen.
Combes verslag van Syntax’ reis, een gedicht in 26 canto’s, verrast door gevatte conversaties, sympathieke mijmeringen, bevlogen monologen, literaire verwijzingen en talloze tussenstukje die het verhaal vaart geven. In Syntax’pittoreske visie schoot de natuur veelal tekort en moesten heuvels verplaatst worden, bossen uit de grond gestampt, huizen verwijderd of bouwvallen verder geruïneerd. In de voorlaatste canto droomt Syntax een heuse boekenstrijd. Kolderiek, geestig, vilein, mild en soms satirisch: het tandem Rowlandson en Combe kan dat goed aan.
Jane Austen schreef in een brief uit 1814 dat ze nog nooit iemand ‘met zo’n kinnebak als Doctor Syntax’ had gezien. Ook in het werk van bijvoorbeeld Thackeray en Dickens duikt de doctor in enige vorm wel ergens op. Van het boek verschenen rond 1820 vertalingen in het Deens, Duits en Frans. In 1820 en 1821 kwamen er nog vervolgen uit en verschillende piratenedities. Maar nu, dik 200 jaar later, is Syntax vergeten.
Opmerkelijk genoeg is het boek nooit vertaald in het Nederlands, totdat Martin Hulsenboom (vertaalde onder meer Boileau-Despréaux) zich ruim twee jaar geleden over Doctor Syntax ontfermde. En het resultaat mag er zijn – een prachtige vertaling: Doctor Syntax op zoek naar het pittoreske (Rotterdam 2015). In zijn ‘Pittoreske toespraak’ van 15 mei jongstleden presenteerde Hulsenboom niet alleen zijn vertaling, maar hij ging ook op zoek naar syntaxiana anno nu.
De oogst was mager. Inderdaad is Doctor Syntax een eloquente naam voor een rapper. Combe was een elegante verschijning, een begenadigd verteller, een galante charmeur en, niet in de laatste plaats, een notoire big spender’, schrijft Hulsenboom. Hulsenboom is zo gelukkig geweest in zijn vertaling een aantal goeddeels in het ongerede geraakte of rakende woorden op te nemen, zoals fleer, laweit, vehement, seduisant, tonsuur en modest.— PvW
¶ William Combe, The Tour of Doctor Syntax, in Search of the Picturesque. A Poem, vertaling Martin Hulsenboom, Doctor Syntax op zoek naar het pittoreske. Een gedicht, met aquatinten van Thomas Rowlandson, Rotterdam, Ad. Donker 2015. ISBN 978 90 6100 702 9. Prijs € 27,50.
RSS - berichten