Ludeman, bevers en konijnen

Hogarthzaterdag 21 mei 2016 – Op deze satirische prent Credulity, Superstition and Fanaticism (1762) neemt William Hogarth goedgelovigheid, bijgeloof en godsdienstwaanzin op de korrel. Vooral het buitenissige religieuze fanatisme waarmee leden van verschillende sekten uiting gaven van hun geloofsovertuiging, wordt hier te kijk gezet.

Hogarth doelt hier vooral op de methodisten, een opwekkingsbeweging die verwant is aan wat we in Nederland noemen de radicaal piëtisten, quakers, aanhangers van de Nadere Reformatie. Weyerman zou zeggen: ‘beevers’ (to quake = beven), refererend aan de oproep van de grondlegger van de quakers, George Fox, om begeesterd toe te geven aan het schudden en trillen van het lichaam bij het aanhoren van het woord Gods.

Ik had de prent uitgekozen als illustratie bij mijn artikel over Johan Christophorus Ludeman en het radicaal piëtisme in de Jordaan. Afgelopen weekend stuurde Jeroen van Heemskerck Düker, die zoals altijd de vormgeving doet van de MedJCW, de eerste proef van het zomernummer. Een veelbelovende aflevering, met onder meer artikelen over satirische rarekieken, de Duivelshoek in Amsterdam, Aarnout en Arnold Nachtegaal, en Petronella Moens. En met mijn eigen verhaal over Ludeman, die zijn krediet bij de vrouwen verspeelde door zijn vrouw te mishandelen en in naam van de Heilige Geest de lichamelijke eenwording met de Zweedse Britta Beyer nastreefde.

Maar de aflevering was te dik en dus moesten er pagina’s geschrapt. En daar ging bovenstaande prent van Hogarth. De prent had immers slechts zijdelings iets van doen met de godsdienstwaan van Ludeman. We denken nu na over wat er nog meer uit moet, kan, mag. Een verrassing dus.

Waarom de predikant op de prent onder zijn toga een harlekijnspak draagt en onder zijn pruik de tonsuur van een jezuïet, weet ik niet. Rechts van hem hangt een soort geluidsmeter, waarmee zijn bulderkracht gemeten kan worden (van ‘Natural Tone’ tot ‘Bull Roar’). Het gaat hier om de evangelist George Whitefield, bekend om zijn stemgeluid en acteertalent vanaf de kansel. Soms gingen zijn preken gepaard met heftige uiterlijke manifestaties bij zijn toehoorders.

Het zal om die reden zijn geweest dat Hogarth, vol wantrouwen, de woorden ‘I speek as a fool’ heeft opgetekend in de bijbel, die opengeslagen ligt voor de predikant. De goegemeente is in extase, zo veel is wel duidelijk, maar sommigen zijn angstig of vol afgrijzen. Onder de preekstoel staat een devoot stelletje: steekt hij nu een stokbrood in het decolleté van de vrouw?

Op de voorgrond ligt Mary Toft, de vrouw van wie in 1726 werd beweerd dat ze konijnen had gebaard (één per dag). Van zo’n bevalling konden de wedergeborenen alleen maar dromen! — Rietje van Vliet

Dit bericht is geplaatst in Uncategorized. Bookmark de permalink.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.