Nieuwe tijdschrifttitel van Weyerman gevonden

amsterdamsche-heremyt-nr-1vrijdag 21 oktober 2016 – Je hebt spooktitels en spooktitels. Boekhistorici verstaan onder spooktitels doorgaans titels van boeken die niet bestaan. Maar die definitie blijkt te simpel wanneer je een paar spooktitels van Weyerman onder de loep neemt.

Weyermans vierdelige Kroniek der Paruyken is zo’n spooktitel. In juni 1730 verschenen in de Vrolyke Tuchtheer en de Amsterdamse Courant verschillende advertenties, waarin te lezen stond dat Weyerman met dit pruikenboek op de markt zou komen. Maar wat er ook verscheen, geen Kroniek der Paruyken. Na veel speurwerk kwam Jan Bruggeman erachter hoe Weyerman brokstukken van het manuscript in ander werk heeft ingelast.

Ook Weyermans tijdschrift Schouwburg der Hartstogten is een spooktitel, al lijkt het erop dat het blad wel degelijk is verschenen onder deze titel. Spoken doet de titel vooral in de hoofden van speurders als – wederom – Jan Bruggeman, die de vier afleveringen nog steeds niet heeft teruggevonden.

En dan duikt er ineens een nieuwe spooktitel op. Een spooktitel waar tot nu toe slechts een enkeling weet van had. Een titel waarvoor nooit en te nimmer is geadverteerd. Een titel waar Weyerman zelf nooit aan heeft gerefereerd. Een titel waar geen enkele tijdgenoot over schreef. Een titel, kortom, die gewoonweg niet bestond.

Het gaat om de eerste aflevering van de Amsterdamsche Heremyt. Jan Bruggeman had me lang geleden al eens zijn exemplaar laten zien. Vermoedelijk, zo dachten we, was het personeel van de Amsterdamse drukker Hendrik Bosch dronken geweest toen ze bezig waren met aflevering 5 van de Ontleeder der Gebreeken van 8 november 1723. Misschien hadden ze een geintje met Weyerman willen uithalen? De Ontleeder werd immers op kosten van de schrijver uitgebracht. Weyerman zal boos of lachend het exemplaar van de Amsterdamsche Heremyt hebben meegenomen en via via was het in de collectie van Jan Bruggeman terechtgekomen.

Maar nu blijkt dat er meer exemplaren van in omloop zijn geweest. Omlangs kwamen hij en Jac Fuchs er bij toeval achter dat het door GoogleBooks gedigitaliseerde Gentse exemplaar van de Ontleeder in plaats van nr 5 wederom nr 1 van de Amsterdamsche Heremyt bevat. Opnieuw is er sprake van een identieke tekst, een andere titel, een ander titelvignet, een ander afleveringsnummer en een andere paginering. Hoe dronken waren de zetters van Hendrik Bosch eigenlijk geweest? En was er dan helemaal geen toezicht in diens drukkerij?

Een mysterie is ook de spooktitel zelf. Doorgewinterde campisten kennen Weyermans tijdschriften de Amsterdamschen Hermes en de Doorzigtige Heremyt. De zetters zullen beide titels wel hebben samengevoegd, zou je kunnen denken. Maar niets van dat al, want zij konden immers nog niet weten dat Weyerman pas in 1728, dus vijf jaar na verschijnen van de bewuste aflevering van de Amsterdamsche Heremyt, met nr 1 van de Doorzigtige Heremyt uit zou komen.

Het lijkt er meer op dat er een drukker die het kopijrecht op de Ontleeder had verworven, jaren na verschijnen van de laatste aflevering daarvan een losse aflevering van dat blad heeft bijgedrukt. Zo kon hij onvolledige exemplaren aanvullen en alsnog voor een goede prijs verkopen. De zetters en drukkers waren in dat geval dus niet dronken maar gewoon een beetje dom geweest door wat titels door elkaar te halen.

Maar hadden ze zich wel vergist? Of was het meer een gevalletje boerenslimheid? Misschien had de drukker niet de beschikking over het oorspronkelijke titelvignet en had hij opdracht gegeven om voor de bij te drukken aflevering een ander vignet uit de kast te nemen. Dat was altijd goedkoper dan het oorspronkelijke vignet van de Ontleeder door een graveur te laten nasteken. Het enige vignet dat geschikt leek, was een nondescript vignet met een Grieks hoofd en profil. De rest van de geschiedenis is bekend. Zo zou deze spooktitel in het Gentse UB-exemplaar terecht zijn gekomen.

Of is er toch iets meer aan de hand met deze spooktitel? —Rietje van Vliet

¶ Vergelijk hier het exemplaar van de Ontleeder der Gebreeken van de UB Gent met dat van de KB in Den Haag. Het gaat om nr. 5.

Dit bericht is geplaatst in Uncategorized. Bookmark de permalink.

5 reacties op Nieuwe tijdschrifttitel van Weyerman gevonden

  1. Jac Fuchs schreef:

    Mijn indruk is dat de zetsels van de Amsterdamse Heremyt nummer 1 (Gent) en Ontleeder der Gebreeken I nummer 5 (KB) wel kleine verschillen vertonen, en dat wel de paginanummers en de katernsignaturen opnieuw gezet zijn, maar dat de verschillen dermate klein zijn en de overeenkomsten dermate groot, dat er géén sprake is van (een jaren later gemaakt) nieuw zetsel. Volgens mij is hetzelfde zetsel gebruikt, maar ik geef toe dat ik op dit gebied een leek ben.

    Ik heb overigens de Gentse Amsterdamse Heremyt-aflevering vergeleken met mijn eigen twee exemplaren van nummer 5 van de Ontleeder der Gebreeken I, en dat leverde een verrassend resultaat op: allebei mijn exemplaren hebben een pagina 38 die aanmerkelijk verschilt van pagina 38 van het KB-exemplaar én van pagina 6 van de Amsterdamse Heremyt.

    Mijn exemplaren hebben als regels 8-10:

    […] en daar door zag ik dat haar heupen ruim zo
    breet waren als de punt van een Geneesheers Lancet, indien hy
    van Bommel na Romen galoppeerde, op den rug van een houte Paard.

    KB en Amsterdamse Heremyt hebben daar:

    […] en daar door zag ik dat haar heupen ruim zo
    breet waren als de punt van een Geneesheers Lancet. Indien den
    Stads Dokter zig in slaap moet kruyen, op zo een gepunte kruiwa-
    gen, dan zou hy niet veel verergeren, indien hy van Bommel
    na Romen galoppeerde, op den rug van een houte Paard.

    Het lijkt erop dat mijn corrupte p. 38 eerder gedrukt is, en dat de drukker er later de weggevallen tekst in heeft toegevoegd. Daar is halverwege de pagina nog een aanwijzing voor te vinden. Mijn exemplaren hebben als de drie geloften van een St Michiels Heer: ‘de Gehoorzaamheid, de Gehoorzaamheid, de Kuisheid, en de Armoede’. Bij de KB en in de Amsterdamse Heremyt staat er maar één keer ‘de Gehoorzaamheid,’.
    Ik roep graag de eigenaren van een Ontleeder der Gebreeken op om ook hun exemplaar met de online te bekijken Gentse en Haagse exemplaren te vergelijken.

  2. Hans Verstraate schreef:

    Weyerman is en blijft een volslagen Ondoorzigtige Hermes

  3. Rietje van Vliet schreef:

    Mooie vondst! Betekent het vignet op p. 183 dat de anonieme Amsterdamse drukker van deel 3 van de Historie des Pausdoms óók de Amsterdamsche Heremyt heeft gedrukt?

  4. Jan Bruggeman schreef:

    Het vignet van De Amsterdamsche Heremyt staat ook op pagina 183 van het Vervolg van de Historie des Pausdoms in deel 3 (1728).

  5. Peter Altena schreef:

    Geweldig!

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.