vrijdag 28 oktober 2016 – Voor het laatste nummer van Filter. Tijdschrift over vertalen (jaargang 23, aflevering 3) schreef Paape-vorser par excellence Peter Altena een informatief artikel over Gerrit Paape als vertaler. De hele aflevering staat in het teken van portretten van vertalers, een beroepsgroep die vaak in de anonimiteit opereert, in het verleden veel sterker nog dan vandaag de dag.
Paape was natuurlijk geenszins een anonymus, maar zijn vertaalwerk voltrok zich wel goeddeels in de schaduw. Met veel moeite weet Altena wat tastbare feiten naar boven te halen over Paapes vertaalpraktijk. Omdat de namen van vertalers doorgaans niet op de titelpagina vermeld werden, moeten we het vooral doen met wat Paape hierover zelf te berde brengt. Relatief weinig, zo blijkt.
In zijn autobiografie Mijne vrolijke wijsgeerte in mijne ballingschap uit 1792 geeft Paape een lijstje van de acht werken die hij tot dan toe vertaald heeft, plus drie titels die nog op stapel staan. Het betreft voornamelijk vertalingen uit het Duits, op dat moment in de mode. Lang niet alle titels zijn nu nog terug te vinden.
Altena staat ook stil bij het type vertaling dat Paape nastreefde: koos hij voor de nauwkeurige overzetting, die dicht bij het origineel bleef, of voor de meer vrije bewerking, waarbij het origineel aangepast werd aan de eigen culturele omgeving? Hoewel Paape zelf nergens expliciet reflecteert op deze kwestie, ligt het laatste meer voor de hand. Voor Paape aan zijn vertaalwerk begon, beheerste hij überhaupt het Duits niet. Zijn scholing in die taal lijkt vervolgens ook niet bepaald grondig te zijn geweest. Bovendien meldt hij in zijn autobiografie achter één van de vertaalde titels dat hij die ‘vrijelijk’ vertaald had.
Binnen het beeld dat Paape van zijn eigen schrijverschap wilde creëren vervullen de vertalingen uiteindelijk vooral een bewijs van zijn grote productiviteit en een zelfspottende geste: de auteur die, vrij naar Karel Appel, maar wat aanrommelde.
Persoonlijk vind ik dit laatste het meest verhelderende inzicht uit het artikel. Het vertelt ons iets over de symbolische betekenis van vertaalwerk. Het is en was een ondankbare taak, die vooral in negatieve termen gedefinieerd wordt. Was het wat Paape betreft bij vertalingen gebleven, dan hadden we hem wellicht nooit gekend. Inmiddels is dat moeilijk voorstelbaar. – Ivo Nieuwenhuis