Londense andersdenkenden rond 1700

Monument voor Daniel Defoe op Bunhill Fields, Londen

donderdag 7 december 2017 – Hoe lagen de religieuze verhoudingen in Londen eind zeventiende, begin achttiende eeuw? Daar had ik een vaag idee van, dat bij een recent bezoek aan Londen wat rijker geworden is.

De Anglicaanse kerk (Church of England) was de norm. Daarbinnen konden de gemoederen hoog oplopen tussen rechtlijnige en tolerantere gelovigen, maar was je niet bij de staatskerk aangesloten dan kon het leven zwaar zijn. Katholieken waren de natuurlijke vijand: zij zouden als puntje bij paaltje kwam partij kiezen voor de Spanjaarden en de Fransen, hun geloofsgenoten.

In Londen trof ik in de ramsj een boek dat me in herinnering riep dat nog tijdens de regering van Willem III besloten werd dat katholieke inwoners Londen dienden te verlaten. Ze zouden een gevaar kunnen vormen voor het ordelijk verlopen van het dagelijks leven, en in het bijzonder voor de handel. Een katholiek die een paard bezat, was helemaal verdacht want dat dier stelde hem in staat snel subversieve post te verspreiden. En er vond een juridisch touwtrekken plaats over de vraag of een katholiek in een rechtszaak wel acceptabel was als getuige: van de jezuïeten mocht een katholiek immers valse getuigenissen afleggen als dat goed uitkwam.

Toch was er buiten de staatskerk wel degelijk leven mogelijk. Ik besloot om in wat overgeschoten tijd Bunhill Row te gaan bekijken, een straatje ten noorden van Barbican, dat nét benoorden de oude grens van de City lag. Daar stond ooit het bedrijvencomplex van [Thomas] De la Rue, het Engelse equivalent van Johan Enschedé.

De la Rue was dé Engelse drukker van postzegels en bankbiljetten, maar was voor mij interessant als producent van speelkaarten en boekjes over kaartspelen. Toen ik ooit het bedrijfsarchief wilde raadplegen, werd me al snel duidelijk dat daar niets meer van over was. het was, bij de verwoesting van het bedrijf in de Blitz, op 1 september 1940 verloren gegaan.

Wat ik bij Bunhill Row aantrof, bleek verre van alleen nieuwbouw te zijn. Om te beginnen was er een Quaker Court met de Quaker Gardens: een stuk land dat de Quakers in 1661 werd aangekocht en waar tot 1855 naar schatting 12.000 Quakers begraven zijn. Het ziet er niet meer als een begraafplaats uit, maar er is wel een steen te zien die herinnert aan George Fox (1624-1691), de oprichter van de Quakers, die er ook begraven is. Nu staat er nog een klein gebouw uit 1881 dat als meeting hall dienst doet (zie foto), maar ooit alleen maar de conciergewoning was bij een complex met een onder meer een meeting hall, een school, en een medisch centrum.

Quakers, bedacht ik, kwam je in Engeland nog wel vaker tegen. Zo staat tegenover Euston Station het monumentale Friends House. En ik had bij een eerdere wandeling bij Mill Hill, een voorstad in noord-Londen, een eenvoudig gebouw (‘Rosebank’) gezien dat van 1678 tot 1719 een Quaker meeting house geweest was.

Om de hoek bevindt zich de Bunhill Memorial Ground (‘Bunhill Fields’). Niet, zoals ik verwachtte, een gedenkplek voor het bombardement, maar een eeuwenoude begraafplaats, die na zware oorlogsschade gedeeltelijk in oude luister hersteld is.

Bunhill zou afgeleid zijn van Bone Hill. Vermoedelijk was het al in de middeleeuwen een begraafplaats. In 1665 werd het in gebruik genomen als begraafplaats voor non-conformisten: protestanten die zich niet thuis voelden bij de Anglicaanse kerk. Er is een hele reeks bekende Engelsen begraven, waaronder John Bunyan en Daniel Defoe. Het graf van Defoe is er niet meer, maar wel een solide monument voor hem uit de negentiende eeuw (zie foto hierboven).

Wie dit kerkhof aan de andere kant verlaat, komt oog in oog te staan met Wesley’s Chapel, gebouwd door de methodist John Wesley – te nieuw voor mijn verhaal (1779), maar ook nog achttiende-eeuws (wordt vervolgd). —Jac Fuchs

1. Rachel Weil, A Plague of Informers  Conspiracy and Political Trust in William III’s England (New Haven/London 2013).

Dit bericht is geplaatst in Uncategorized. Bookmark de permalink.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.