Voetnoot 39

Perzisch in het werk van Weyerman (4) – De kalief en de arts

woensdag 20 december 2017 – Dat Weyerman Perzische anekdotes in zijn werk heeft opgenomen, is inmiddels bekend. Ik verwijs hiervoor onder meer naar mijn eerdere voetnoot 29, voetnoot 34 en voetnoot 38. Vandaag een nieuw voorbeeld.

Weyerman vertelt in Den Amsterdamschen Hermes een korte anekdote over kalief Motauvacel en dokter Gabriel de Bachtisva, die eindigt met een gevat antwoord van de arts.‘Zo iemand heeft esprit’, zeggen de Fransen. 

Een sprookje.
Gabriel de Bachtisva was een Lyfmedicus van den Kalif Motauvacel. Die Kalif (Kalif is een aardige naam!) op een tyd vrolyk zynde, greep den Geneesheer by zyn Vacht, en maakte al de knoopen los van zyn medicinaal wambes, zo dat de Geneeskunde halverwege, zo naakt was als derzelve Afgodin, de milde Natuur. Wanneer is het de rechte tyd om de Zotten te binden? (vroeg de Kalif grimlagchende) Als dan, antwoorde de Geneesheer, wanneer zy zo min achting hebben voor hun Docteoren [sic], dat zy die ontkleeden, tot den Gordel toe.

Toen ik de naam Motauvacel in Google intikte, kreeg ik twee treffers: Den Amsterdamsche Hermes en L’esprit de Guy Patin, tiré de ses conservations, de son cabinet, de ses lettres, & de ses autres ouvrages. Van dat laatste werk zijn er edities uit 1709, 1710 en 1713. Alle drie zijn ze verschenen te Amsterdam; die van 1709 bij Henry Schelten en de twee latere bij Pierre de Coup.

Weyerman bewerkte de Franse passage uit L’esprit tot bovenstaande tekst. Natuurlijk ben ik blij met het vinden van de Franse tekst, maar de vondst levert ook nieuwe vragen op.

Is dit wel de bron die Weyerman heeft gebruikt, of komt de anekdote ook in een ander, nog niet gedigitaliseerd werk voor?
Als dit Weyermans bron is, heeft hij dan nog meer anekdotes aan dit werk ontleend?
Wie waren kalief Motauvacel en de arts Gabriel Bachtisva?
En als laatste: wie was Guy Patin?

De eerste vraag is niet te beantwoorden en voor de tweede moet nog nader onderzoek plaatsvinden.

Kalief Motauvacel komt met deze schrijfwijze alleen voor in het werk van Guy Patin en Jacob Campo Weyerman. Dit versterkt het vermoeden dat Weyerman deze bron heeft gebruikt.

Na lang zoeken kwam ik erachter dat bedoeld is Motavakkel/Motawakkel (822-861), thans Al-Mutawakkil, de tiende kalief van de dynastie van de Abbasiden. Hij had een apart gevoel voor humor. Soms liet hij tijdens een banket een leeuw los, waarvan zijn gasten natuurlijk erg schrokken. Of hij liet slangen onder de tafel kruipen, of hij serveerde potten met schorpioenen. Motavakkel werd in 861 door Turken vermoord.

Ik vond drie artsen met de naam Bachtisva (Bakhtischua). De eerste was de lijfarts van kalief Harun Al-Rashid (766-809). Hij en zijn zoon hebben als voornaam Gabriel. De tweede diende de kaliefen tot in de tijd van Motavakkel. Hij is de arts uit de anekdote.
Toen Bachtisva, die een christen was, wrevel bij de kalief opwekte, beval de laatste dat alle christenen en joden verplicht een brede leren gordel moesten dragen, om zich te onderscheiden van de moslims.

Guy Patin (1601-1672) was een Franse arts. Hij was professor anatomie, botanie en farmacie aan het Collège Royal. Hij is vooral bekend om zijn correspondentie met artsen en andere geleerden in Europa, waarvan een gedeelte in drie delen is uitgegeven. Zijn L’esprit omvat 380 pagina’s anekdotes. Eigenlijk zou dit werk volgens de mode van die tijd Patiniana moeten heten, maar er was al een werk verschenen met de titel Naudæana et Patiniana. Ou singularitez remarquables, prises des conversations de mess. Naudé & Patin (Paris 1701). Een tweede, herziene uitgave, verzorgd door Pierre Bayle, verscheen in 1703 te Amsterdam.

Welke bron Guy Patin voor de anekdote heeft gebruikt, heb ik nog niet kunnen achterhalen. —Jan Bruggeman

1 Den Amsterdamschen Hermes, deel 2, afl. 20, 9 februari 1723, p. 158.

Dit bericht is geplaatst in Uncategorized. Bookmark de permalink.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.