Robinson Crusoe als ‘vergif voor jonge communisten’
donderdag 18 juli 2019 – In De Gelderlander en de Provinciale Geldersche en Nijmeegsche Courant wordt de naam van Robinson Crusoe ruim 300 keer genoemd. Over welke jaren dit precies gaat, weet ik niet, maar ik vond vermeldingen van 1896 tot en met 1963. Het Regionaal Archief Nijmegen heeft beide kranten ‘doorzoekbaar’ gemaakt en zo bereikt Crusoe 335 ‘hits’.
Een duidelijke aanwijzing dat de roman van Defoe meer dan een roman was, maar ook een uitnodiging tot onderzoek: zijn het vooral verwijzingen naar de roman, de verfilmingen en toneelbewerkingen? Of gaat het om ‘actualiseringen’ of distantiërende historiseringen: het vinden van de nieuwe Robinson en overwegingen dat we niet meer leven in de tijd van Robinson Crusoe?
In De Gelderlander, rooms dagblad, ging het op 17 oktober 1933 om het boek. Goed nieuws uit Rusland. Het Centrale Comité van de communistische partij was er tot het inzicht gekomen dat lezers niet alleen maar propaganda wilden lezen. Kinderboeken ‘en zelfs sprookjesboeken’ verdienden volgens het Comité een plaats onder de zon. Al ging dat niet helemaal van harte:
Het Centrale Comité stelt dan als eerste werk op dit gebied in het vooruitzicht een vertaling van Robinson Crusoë, een boek, dat tot dan toe door de autoriteiten als een vergif voor jonge communisten was beschouwd.
Wat was er volgens het Centrale Comité zo mis met Robinson Crusoe? In 1913 nog, zo schrijft de krant, had men de roman vervloekt als ‘de imperialistische cultuur, welke kleurlingen leert ontzag te hebben voor blanken’ en als een boek, ‘dat geheel doortrokken is met den geest der Engelsche bourgeoisie en kolonisatiegedachte’.
Het jaar 1913 is een merkwaardig jaar: de Russische revolutie liet nog vier jaar op zich wachten, maar kennelijk roerde zich al wel een Comité dat waakte over de geestelijke gezondheid van jonge communisten.
Opmerkelijk is verder dat wat in 1933 in De Gelderlander impliciet als een ridicuul standpunt gezien werd – de roman als verzamelplaats van imperialisme, racisme, kolonialisme, anglocentrisme – tegenwoordig weer leidende gedachte is. Worden we weer geleid door een (onzichtbaar) Centraal Comité? Of hadden de communisten gelijk en was de roman van Defoe gif voor jonge lezers? – Peter Altena
¶ ‘Expeditie Robinson Crusoe’ verzamelt berichten over Robinson Crusoe, om de zin in het tricentennial 1719-2019 te vergroten. Het dient ook als smaakmaker voor het Jaarboek De Achttiende Eeuw 2019, waarin aandacht wordt besteed aan de roman van Daniel Defoe.