Duitse Robinson op de vlucht voor de Weimarrepubliek
zaterdag 7 september 2019 – Een paar jaar geleden kochten we in Oostenrijk, in Sankt Anton in het soort Heimatmuseum waar we dol op zijn, de skifilm Der weiße Rausch. In deze film uit 1931, geregisseerd door Arnold Fanck (1889-1974), vertolkt Leni Riefenstahl (1902-2003) de hoofdrol. Leek ons wel de moeite waard: Riefenstahl! Veel over gehoord, weinig over geweten.
Eindelijk hebben we dan de film gezien. In moreel opzicht is er niet veel op aan te merken. Het is bedoeld als komedie en twee Hamburger komieken tekenen voor de skihumor. Leni Riefenstahl, in de film Leni en op haar truitje de initialen L en R, steelt de show: zij krijgt het skiën snel onder de knie, wint een skiwedstrijd en is het mooiste meisje in de sneeuw. Op een bepaald moment is Leni dronken en dat speelt ze zo overdreven dat het niet leuk meer is.
De film is in zwart-wit – een van mijn leraren van lang geleden zou zeggen: ‘uiteraard in zwart-wit’ – en zéér de moeite waard. Veel beelden sluiten aan bij befaamde, ook abstracte beelden uit de schilderkunst. Bij de esthetisering van het skiën heeft Fanck zich laten leiden door heel wat speelse invallen.
Fanck bracht eind april 1940 een moderne robinsonade uit: Ein Robinson. Das Tagebuch eines Matrosen. De Duitse Robinson is Carl Ohlsen, gespeeld door Herbert A. Böhme. De film thematiseert in zekere zin de gang van Duitsland van de Eerste Wereldoorlog naar de Tweede.
Ohlsen is een matroos en hij vaart in de Eerste Wereldoorlog op de kruiser SMS Dresden. De kruiser wordt in de nabijheid van Chili door de Britten aangevallen en tot zinken gebracht. De bemanning weet zich te redden, op een onbewoond eiland waar de Duitsers drie jaar in gevangenschap doorbrengen. De opvarenden weten zich te redden en gaan op weg naar Duitsland om het vaderland in de oorlog te dienen.
Het nieuwe Duitsland is dat van de Weimarrepubliek, maar daar wil Ohlsen niet leven. Hij keert vrijwillig terug naar het onbewoonde eiland, om zijn leven als nieuwe Robinson te vervolgen. Op het eiland hoort hij via de radio dat de bordjes in Duitsland verhangen zijn. Later passeert een nieuw SMS Dresden het eiland en Ohlsen keert terug naar een beter Duitsland.
Deze film, zo fout als wat natuurlijk, zou ik nog wel eens willen zien. De nazi-propaganda, zoals die in zijn Robinsonfilm bedreven was, werd hem na de oorlog zwaar aangerekend. Filmopdrachten kreeg hij niet meer. Na de oorlog kwam hij aan de kost als bosbouwer. Zijn Weiße Rausch laat zien dat hij een bijzondere regisseur was. – Peter Altena
¶ ‘Expeditie Robinson Crusoe’ verzamelt berichten over Robinson Crusoe, om de zin in het tricentennial 1719-2019 te vergroten. Het dient ook als smaakmaker voor het Jaarboek De Achttiende Eeuw 2019, waarin aandacht wordt besteed aan de roman van Daniel Defoe.