Voetnoot 144

De bedrijfsvoering van Madame Thérèse

donderdag 19 december 2019 – In voorgaande voetnoten heb ik laten zien, dat een reeks Waarschouwingen die Weyerman opnam in de eerste jaargang van Den Echo des Weerelds, gebaseerd was op humoristische berichten die Ned Ward plaatste in de eerste vijf nummers van zijn tijdschrift The London Terrae-filius.

Daarbij noemde ik in Voetnoot 141 ook een bericht over de Amsterdamse bordeelhoudster Madame Thérèse. Ik had voor dat bericht, dat overduidelijk ook komisch bedoeld was, nog geen bron kunnen aanwijzen:[1]

De beruchte Madame There** heeft onlangs een nieuw Kantoor opengezet, alwaar een Man zyn Wederhelft, mids schoon en jong, kan verpanden, tegens een paar Dukaten, of wel een zwaarder Somme, behoudende het Recht van haar daagsch daar aan te reclameeren, zonder het minste Remboursement van ’t Kapitaal of Intrest.
Item, zo ’er hier of daar een geldeloos Meysje of een luy Wicht is, dat grooter trek heeft om te speelen als om te werken, dat kan boven de Waarde disponeeren over een Voddereytje dat geen Naam heeft. En schoon het Kind al een weynig hier en daar verfrommelt wort, mids dat het niet al te naakt doorsteekt, echter belooft die waardige Matrone, Dat zy het door de Monstering zal doen doorgaan, zonder eenige Exceptie.

Inmiddels heb ik de tekst van de zesde aflevering van de Terrae-filius in huis. De gerichte vragen van Jan Bruggeman en de bibliografie van Howard William Troyer deden me beseffen dat die tekst te vinden moest zijn in het vierde deel van The writings of the author of the London-Spy uit 1709. De British Library bleek er een (niet-gedigitaliseerd) exemplaar van te bezitten.[2] Ik heb de tekst tijdens een al geplande vakantie in Londen kunnen bekijken en fotograferen, en tot mijn grote genoegen bleek die aflevering het voorbeeld voor de tekst over het kantoor van Madame Thérèse te bevatten:[3]

There is newly open’d, near the New-Theatre in the Hey-Market, a famous Female Lumber-Office, where any poor Man that has a handsome Wife may Pawn her for half a Crown to buy Bread for his Children, and redeem her next day, without either paying Principal or Interest. Also any Fortuneless Maid, or Lazy Damsel, that had rather Live by Playing than by Working, may, at the same place, if she wants Money, dispose of her Virginity for more than it’s worth; and tho’ it be a little Crack’d, provided it be no Eye-sore, the Lady Examiner of the Office does hereby Promise, That it shall pass Muster without any Exception. Therefore she desires you would lose no time, for she never wants Customers for such Commodities.

En er was méér. In de betreffende aflevering van Den Echo is de eerste Waarschouwing een bericht over ‘een grilziek Schoenmaker’, die ‘Dianas Muyltjes‘ heeft uitgevonden en te koop aanbiedt. Die muiltjes zouden een vrouw bescherming bieden tegen aanslagen op haar kuisheid. Ook dat bericht vindt zijn oorsprong in een Divertisement dat in de zesde aflevering van de Terrae-filius is opgenomen.[4] Van het derde bericht in die aflevering van Den Echo, over twee kwakzalvers, had ik in Voetnoot 141 al gemeld dat dat overeenkomsten vertoonde met een bericht uit nummer drie van de Terrae-filius.

De bibliografie met werken van Ned Ward van Troyer maakt op mij een zeer betrouwbare indruk, maar in dit geval is toch een aanvulling op zijn plaats. Troyer zag een exemplaar van de zesde aflevering van The London Terrae-filius dat 32 pagina’s telde (A-D4). Het exemplaar dat in de British Library in deel 4 van de Works is opgenomen heeft 40 pagina’s, genummerd 1-32, 25-32; A-E4. Ook heeft het een andere titelpagina: het is niet ‘Printed, and Sold by John Morphew’, maar net als de eerste vijf nummers ‘Printed, and Sold by B. Bragge’.

Hiermee is het overzicht van de Waarschouwingen die Weyerman in de eerste jaargang van Den Echo des Weerelds baseerde op berichten uit de The London Terrae-filius compleet. Maar niet alle Waarschouwingen zijn op teksten uit de Terrrae-filius geënt. We moeten dus blijven uitkijken naar andere bronnen voor de Waarschouwingen.

Verder zijn we waarschijnlijk nog niet van de Terrae-filius af. De hoofdteksten van het blad presenteren ons een parade van karakterschetsen.[5] In Voetnoot 131 gaf ik al aan dat Weyerman in Den Vrolyke Tuchtheer een paar regels uit zo’n karakterschets over nam. Maar het zou pas echt bijzonder zijn als dat zijn enige ontlening uit zo’n rijke verzameling van karakters geweest is. – Jac Fuchs


[1] Den Echo des Weerelds I, nr. 7 (3 december 1725), p. 55-56.

[2] Uiteraard mijn hartelijk dank aan Jan Bruggeman voor zijn sturende opmerkingen, zonder welke deze Voetnoot niet geschreven zou zijn. De bibliografie staat in: Howard Willam Troyer, Ned Ward of Grub Street.  A study of sub-literary London in the eighteenth century (Londen 19482).

[3] Ned Ward, The London Terrae-filius, nr. 6, p. “31”-“32” [=39-40].

[4] Ned Ward, The London Terrae-filius, nr. 6 p. “31” [=39]. De tekst luidt:

Lately invented by a Fanatical Pattin-Maker, in St. Martins le Grand, a new safe-guard to a Woman’s Chastity, call’d Diana’s Clogs: In which any Citizen’s Wife, or other Lady, may walk securely to a Beau’s Chamber in the Temple, in Dirty Weather, and never fall Backwards upon the joyful Bed of unlawful Love. But if she happens to be tempted to throw off her security, she may be in some danger of having her Honour polluted; but as long as she takes care to keep ‘em fast to her Feet, the Projector of the same is ready to demonstrate, that they are a greater Preservative to a Woman’s Vertue, than either Doctor B——ss’s Doctrine, or Doctor P——ge’s Sygil’s, and are to be Sold only at the Proprietor’s own Shop, for the Benefit of all fair Ladies that Visit young Lawyers at their Chambers, and yet desire to be Honest. 

[5] Chester Noyes Greenough, A bibliography of the Theophrastan character in English with several portrait characters (Westport,CT 1947, herdr. 1970) heeft de meeste werken met karakterschetsen van Ned Ward wél meegenomen, maar verwijst noch naar The London Terrae-filius, noch naar het vierde deel van de Writings of the author of the London-Spy.

Dit bericht is geplaatst in Uncategorized. Bookmark de permalink.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.