Jonathan Swift leeft

Op bezoek bij Ian McEwan

woensdag 7 oktober 2020 – Een maandje geleden las ik De kakkerlak (The Cockroach) van Ian McEwan, een ‘satirische Brexit-novelle’.

In Londen marcheren kakkerlakken naar de regeringsgebouwen en zij ontwaken er in de lichamen van Britse ministers. Hoofdpersoon is de kakkerlak die zich vestigt in Jim Sams, de eerste minister. De nieuwe Sams gedraagt zich als een volstrekte malloot: hij lapt wetten en regels van logica aan zijn laars. Waar kennen we hem van?

Ja, Kafka, maar dan andersom. Gregor Samsa ‘goes’ Jim Sams. 

Een effectieve satire? Dat McEwan de Brexiteers – en dan in het bijzonder de leidende politici – op het oog heeft en als ‘Ungeziefer’ beschouwt, is wel duidelijk. De verwijzing naar de zittende ‘prime minister’ ontbreekt, maar het vraagt veel onnozelheid om de betrekking op de Britse politiek te missen.

De vondst van Jim Sams is de omkering van het economisch systeem: het retournisme. Wie wat koopt, krijgt geld van de verkoper. Wie een baan heeft, betaalt zijn werkgever. Alles andersom. Internationaal ongeloof, alleen de Amerikaanse president ziet wel wat in het nieuwe systeem. 

Het verhaal van McEwan is onderhoudend genoeg en zijn verontwaardiging volstrekt terecht, maar zijn satire mist de dubbelzinnigheid of de onduidelijkheid die van de lezer een medeplichtige maakt. In zijn Nawoord – sympathiek, daar niet van – maakt hij het nog erger: hij gaat zijn satire uitleggen.

Dat hij zich had laten leiden door Kafka – ja, dat had ik al wel begrepen – en in zijn satire een buiging maakte voor Jonathan Swift en diens Modest Proposal: sommige deuren hoeven niet open, omdat ze dat al zijn.

Iets van McEwans wanhoop tekent zich af in de slotzin van het Nawoord: ‘Als het verstand zijn ogen niet opent en zegeviert, dan moeten we misschien maar op de lach rekenen.’ Ik zou daar maar niet op rekenen, in tijden waarin lachen gewantrouwd wordt en ironie in de beklaagdenbank plaats mag nemen. Zou McEwan zeker weten dat hij op de lach en het verstand niet hoeft te rekenen en de waarheid er daarom zo in tracht te hameren? – Peter Altena

Dit bericht is geplaatst in Uncategorized. Bookmark de permalink.

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.