Wonderschoon ‘Album der Natuur’ van Atte Jongstra
dinsdag 13 oktober 2020 – Als Atte Jongstra niet bestond, dan had hij uitgevonden moeten worden. Jongstra bestaat wel – en nu nog mooier – en hij vindt zich desondanks steeds weer uit. In 1985 debuteerde hij met De Multatulianen, een geweldig boek over de wonderlijke hoogtepunten en geniale uitwassen van de verering van Multatuli.
Dat jaar schoof Atte Jongstra – generatiegenoot en in het Lambert ten Kate huisgenoot – in een forumgesprek aan bij Hugo Brandt Corstius en andere Multatulianen en voor iedereen was duidelijk dat die jonge gast de echte Multatuliaan was en zelf het nieuwe hoofdstuk vormde van zijn boek.
Zo’n 35 jaar later staan in mijn boekenkast meer dan 15 titels van hem naast elkaar in mijn kast. Ik zie De avonturen van Henry II Fix en Worst en zijn Klinkende ikken en ik herinner met het plezier waarmee ik het las. En dan nu Ecologieën. Een album der natuur, groen vuurwerk! En tegelijkertijd een speurtocht naar de bronnen van de ecologie. In een veertigtal essays verkent Jongstra associërend en internettend de liefde van Rousseau voor het gazon en de kever, de wederwaardigheden van de fallusboom, de kweepeer van Cervantes, de bessen en vliegen van Lucas Trip, de doodgebliksemde dominee.
Het is een feestelijke encyclopedie die de regels van het alfabet negeert – alleen het register doet een knieval – en gedreven wordt door de aanstekelijke nieuwsgierigheid van Jongstra. Bij zijn verkenningen bezoekt hij vele malen de achttiende eeuw: Willem Bilderdijk, Onno Zwier van Haren, Wolff en Deken, Schasz. Hij citeert bijvoorbeeld Bilderdijks aanhaling van Lactantius: ‘Geen dwaling of er ligt een waarheid in’.
Dat geldt zeker ook voor de verdwalingen van Jongstra: waarheid en inzicht en verwondering. Met de overvloed aan unieke illustraties maakt dat Ecologieën tot een boek dat uitnodigt tot bladeren en mij verplichtte tot gulzige lectuur. Bij al die dwaaltochten leert de lezer de dwaalkunstenaar goed kennen: zijn ruïne in de Franse Ardennen en zijn schrijfcabine in Osdorp, maar bovenal zijn tekorten.
Tussen de regels door is Ecologieën ook een schuldbekentenis: Jongstra is niet gezellig, wordt geteisterd door fobieën, heeft weinig talent om de amateur-psychiater te spelen, kan geweldig doordraven (en hij ziet dan wel dat hij overdrijft, maar och, er zit op dat associëren en opsommen geen rem). Hij kwalificeert zichzelf en de leden van zijn beroepsgroep als ‘polymorfe’ verschijnselen.
Ecologieën is verschenen bij uitgeverij AFdH en aan alles kun je zien dat auteur en uitgevers veel plezier in het gezamenlijke project hebben gehad. Sla het boek open en je hoort de makers zich op de dijen slaan. Aanstekelijk! – Peter Altena
Dit is een mooie aanbeveling, Peter. Ik denk dat ik het boek ga kopen.