Voetnoot 202

Weyerman en Isaac Simons: een poging tot afpersing?

donderdag 4 maart 2021 – In Voetnoot 201 zagen we dat de publicatie van Den Persiaansche Zydeweever een lange voorgeschiedenis heeft. Wat is de verklaring daarvoor?

De scène die Weyerman op 15 juni 1723 in de Amsterdamschen Hermes beschrijft, geeft goed aan wat men van het nieuwe toneelstuk kan verwachten. De zijdewever Grisanot en zijn advokaat Gehennasi spannen samen om karaktermoord op de echtgenote te plegen.[1]

Grisanot.
Is ’er geen middel om de Sultane een ebbenhoute koleur te geeven, door den ink-vernis van een opgeraapte beschuldiging?
Gehennasi.
Geen één, maar duizent middelen! Is de Sultane somtyds niet een weinig bleek gekoleurt?
Grisanot.
Ja, myn Heer.
Gehennasi.
Ergo verlieft! want Bartolus Anglicus zegt; † dat de verliefde Minnaars en Minnaressen zo blank zyn als het conterfeitsel van O.L.V. ter Sneeuw. Heeft de Sultane ooit gereist?
Grisanot.
Ja, myn Heer, éénmaal naar Lotona.
Gehennasi.
Ergo verlieft! […]  
 Palleat omnis amans, color est hic aptus amanti.

En zo volgen er nog vijf symptomen die aantonen dat de echtgenote Flavia verliefd is en voor een rechtbank beschuldigd kan worden van overspel.

In de vorige Voetnoot heb ik duidelijk gemaakt dat met ‘de Persiaansche Zydeweever’ Isaac Simons wordt bedoeld. Bovenstaande scène ‘Ergo-verlieft! zet Grisanot, en daarmee Isaac Simons, flink te kijk. De scène is voorzien van verklarende voetnoten, maar voldoet niet aan de normen voor publicatie, want de regels rijmen niet. Alle in druk uitgegeven toneelstukken van Weyerman én die in het Leidse handschrift zijn namelijk wel op rijm. Het lijkt erop dat Weyerman een week eerder blufte toen hij schreef:

Hermes zal de vier voorgaande Blyspelen, met de Comedie van den Persiaanschen Zyworm, eerstdaags aan de Drukpars, doch in een sierlyker kleed gedost, overleeveren.

De aflevering van de Amsterdamschen Hermes van een week eerder geeft ook op een ander punt te denken. Die begint met een ingezonden brief, waarin Weyerman wordt gevraagd of hij zich heeft laten afkopen:[2]

Sieur Hermes,
Waarom verroest de Consultatie van den Persiaanschen Zyworm onder uw handen? Is de voorraad van uw Overzetting opgesmult? […]
Of heeft Latona’s fyne Kwast
Uw Yver, door een * Lap Damast   
Betovert?
Of heeft een †
 Hermelyne bont,
Uw Pen, die brandende Oorlogslont,
Verovert?
*† Met die prezenten heeft Grisanot (volgens den inhoud van het Manuscript) de buigzaame ziel van den Advokaat Gehennasi vermeestert.

De woorden damast, bont en Grisanot laten weinig te raden over, maar de altijd woordenrijke Weyerman heeft er ook een verwijzing naar Altona aan toegevoegd: de geboorteplaats van Isaac Simons. De suggestie van afkoping is overduidelijk. En terwijl Weyerman een week later alleen een voorlopige versie van een cruciale scène weet te produceren, suggereert hij in diezelfde aflevering dat ‘de Comedie van den Persiaanschen Zyworm’ zo goed als persklaar is.

Wie verder in de Amsterdamschen Hermes terugbladert, krijgt meer aanwijzingen voor het spel dat Weyerman speelt. Hij kondigt wekenlang niet een heel toneelstuk aan, maar alleen, zoals ook in bovenstaande brief staat, ‘de vrolyke Consultatie van Grisanot, de Persiaansche Zyworm, met een Advocaat, wiens Devies was. Venter non habet Animam’.[3] En wat te denken van het rijmpje dat op het devies volgt?

Myn buik bezit geen Ziel! kan ik ’t Gerecht niet kreuken,
Deez’ Pen zal niettemin, eens Weevers geldkist beuken.[4]

Misschien wilde Weyerman de spanning opvoeren door wekenlang een beschrijving van de Vrees aan te kondigen?[5]

Ik ben ervan overtuigd dat Weyerman Den Persiaansche Zydeweever alleen heeft bedacht om Isaac Simons een behoorlijk bedrag te laten betalen voor het niet-publiceren van een toneelstuk waarin hij de hoofdrol speelt. Vermoedelijk had Weyerman dit toneelstuk in juni 1723, toen hij in de Amsterdamschen Hermes een tweetal scènes beschreef, nog niet voltooid. Om Simons onder druk te kunnen zetten was het voldoende om te doen alsof dit wel het geval was en het toneelstuk bijna persklaar was. Of Weyermans plan succesvol is geweest, weten we niet. Begin december 1725 overlijdt Isaac Simons.

Aan de andere kant is Weyerman in juni 1723 wel degelijk bezig met het herschrijven van zijn eerdere toneelstukken. Dat had hij op 8 juni 1723 al geschreven in de Amsterdamschen Hermes: ‘Hermes is dag en nacht geoccupeert met zyn Blyspelen te veranderen, te beschaayen, en te besnoeijen, en het Spel van Demokriet is reeds zo verändert, dat het onkenbaar is voor een Leezer, die het nooit heeft doorbladert’. In Voetnoot 178 is al aandacht besteed aan wijzigingen die hij aanbracht in Demokriets en Herakliets Brabantsche voyage. Vermoedelijk heeft hij Den Persiaansche Zydeweever pas na het overlijden van Isaac Simons en de breuk met Adriana voltooid. Door in de voorgenomen uitgave van zijn toneelstukken ook een nieuw stuk op te nemen, hoopte hij op een grotere afzet van zijn toneelwerk. En een grotere afzet betekende hogere inkomsten.

Weyermans vroegst bekende poging tot afpersing is die van Koriska, de weduwe Pestalozzi in het jaar 1726. Ik ben er van overtuigd dat Weyerman zich al in 1723 met chantagepraktijken bezighield. – Jac Fuchs


[1] Amsterdamschen Hermes, deel 2, nr. 38 (15 juni 1723), p. 298-300.

[2] Amsterdamschen Hermes, deel 2, nr. 37 (8 juni 1723), p. 289.

[3] Amsterdamschen Hermes, deel 2, nr. 34 (18 mei 1723), p. 271. In nr. 35 (25 mei 1723), p. 280 luidt de titel ‘de vermaakelyke Consultatie van den Persiaanschen Zyworm met een ongeinteresseert Rechtsgeleerde’.

[4] Amsterdamschen Hermes, deel 2, nr. 34 (18 mei 1723), p. 272. De eerste woorden zijn een vertaling van het devies van de advocaat, maar het lijdt weinig twijfel van wie de pen is.

[5] Deze beschrijving werd aangekondigd vanaf 1 juni 1723, maar werd pas een week na de scène ‘Ergo verlieft! geplaatst, op 22 juni 1723.

Dit bericht is geplaatst in Uncategorized. Bookmark de permalink.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.