Voetnoot 206

Twee arme pruikenmakers

donderdag 1 april 2021 – In Den Laplandschen Tovertrommel (1731) beschrijft Weyerman twee arme Brabantse broers die pruikenmaker zijn. In de hoop op een beter leven zijn ze naar Parijs getogen, maar daar is het voor de broers ook armoe troef. De oudste probeert de jongste moed in te praten in een toespraak, die Weyerman woordelijk voor ons heeft genoteerd. Deze ‘Aanspraak eens Peruykmaakers’ is een breedsprakige tekst, die de nodige verwijzingen naar de bijbel en de Oudheid bevat:[1]

Niettegenstaande dat den mensch niet wist wat dat kleeding of optooizel was, voor dat de zonde hem dwong om ‘er na te taalen, echter bevont hy met der tyd, dat den opschik zo wel behoort tot de betaamelijkheyt, als tot een sluyer voor de schaamte, zijnde de kleeders gesprooten uyt het verderf der zeeden, gelijk als de heylzaame wetten. […]

Met een eigentijdse grap aan het einde maakt Weyerman het verhaal wat luchtiger:

Het is de waarheyt, broeder, en men verhaalt, dat een zeker Antwerps Sinjoor den Abt van St. Michiel op een tyd by den arm greep, en hem toegrauwden, die superfyne wol, myn Heer den Prelaat, wiert eertyds getorst by een Spaansch dier, en na het my voorkoomt is en blyft dat schaap, zelfs na zyn dood, een dier; maar de kronyk meld ons niet een woord, dat dien Abt zich ’t zedert die vermaaning met een minder soort heeft beholpen.

Over Weyerman en pruiken is meermalen gepubliceerd. Hij beweerde in 1730 van plan te zijn een Kronyk der paruyken te schrijven. Waarschijnlijk wilde hij dat werk opbouwen rond passages die hij uit de Histoire des perruquesvan Jean-Baptiste Thiers vertaalde.[2] Er zijn meerdere stukken uit het werk van Weyerman aangewezen die oorspronkelijk voor de Kronyk bedoeld zouden kunnen zijn geweest. Het verhaal over de twee pruikenmakers is er daar een van.[3]

Een verband tussen de toespraak van de pruikenmaker en het boek van Thiers is er niet. Maar er zijn wel overeenkomsten met een ander boek: de Resolves van Owen Felltham. De eerste druk verscheen in 1623. Het boek was een groot succes en werd regelmatig herdrukt. Tot 1661 bracht Felltham meermalen ingrijpende wijzigingen in de tekst aan. Weyerman was een grootgebruiker van teksten uit de Resolves. Uit zijn ontleningen valt af te leiden dat hij een van de twee ‘elfde’ drukken uit 1696 gebruikt heeft.[4]

Zes jaar geleden meldde ik met enige trots dat Weyerman voor de eerste aflevering van de Tovertrommel zinnen uit maar liefst drie Resolves had ingezet.[5] In het bijzonder haalde hij voor de pagina’s 4-7 een aantal zinnen over schotschriften uit Resolve CLI ‘Of libelling’.

Maar nu moet ik met het schaamrood op de kaken toegeven dat ik toen verzuimd heb één Resolve verder te kijken. De ‘Aanspraak’, die in de tweede aflevering van de Tovertrommel staat, heeft Weyerman opgebouwd uit negen groepjes zinnen die hij alle uit Resolve CLII ‘Of apparel’ haalde. De zin waarmee die Resolve begint, bijvoorbeeld, luidt:[6]

Though we heard not of it, till sin sent man to seek for’t: yet since it is a covering for shame, there is something of decency in it, it being begot like good Laws out of evil and corrupted Manners; […]

De grap over de abt komt uiteraard niet uit de Resolves. Wat voor de Resolves van Felltham geldt, geldt voor meer boeken die Weyerman gebruikte: je kunt een prachtig overzicht maken van de citaten die Weyerman eraan ontleende, maar vroeg of laat vind je weer een nieuwe ontlening … – Jac Fuchs


[1] Jacob Campo Weyerman, Den Laplandschen Tovertrommel afl. 2 (9 juli 1731), p. 12-14. 

[2] Jan Bruggeman, ‘De kronyk der paruyken. Een nooit verschenen werk van Jacob Campo Weyerman’, in: Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman 29 (2006), p. 71-90.

[3] Marco de Niet (ed.), Jacob Campo Weyerman Den Laplandschen Tovertrommel (1731) (Amsterdam 1994), aldaar p. iv; Bruggeman, ‘De kronyk der paruyken’, aldaar p. 71 en p. 77.

[4] De titelpagina van die druk uit 1696 stelt: ‘In this Eleventh Edition, References are made to the Poetical Citations, heretofore much wanted’. Weyerman nam bij zijn ontleningen sommige van deze bronverwijzingen over, die niet in eerdere of latere drukken van de Resolves te vinden zijn.

[5] Jac Fuchs, ‘Weyermans Laplandschen Tovertrommel (1731): een chantageblaadje?’, in: Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman 38 (2015), p. 10-25, aldaar p. 19.

[6] Owen Felltham, Resolves: Divine, Moral, Political (Londen 1696), p. 235. De link wijst naar een ‘elfde’ druk uit 1696, de druk die volgens mij door Weyerman gebruikt is.

Dit bericht is geplaatst in Uncategorized. Bookmark de permalink.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.